فرونشست زمین، اجاره پشت‌بام‌ها و بحران آب؛ تهران در لبه پرتگاه! / مدارس نوساز روستایی خالی ، مدارس استان تهران در حال خفه شدن

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا ،تهران در آستانه بحران بی‌آبی؛ سد کرج تنها ۸ درصد آب دارد!با کاهش شدید ذخایر آبی سد کرج و شکسته شدن رکورد مصرف آب در تهران، بحران کم‌آبی بیش از پیش جدی شده است. مدیریت نامطلوب منابع آبی و افزایش جمعیت، کشاورزی و زندگی شهروندان را در معرض خطر قرار داده است. در حالی که تابستان ۱۴۰۴ می‌تواند با جیره‌بندی آب همراه باشد، اقدامات فوری برای جلوگیری از تشدید بحران ضروری به نظر می‌رسد.

زیرساخت‌های فرسوده، سیاست‌های اشتباه؛ چرا تهران به‌سوی خشکسالی مطلق می‌رود؟

علی جعفری، کارشناس حوزه آب و انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا، در تحلیل وضعیت کنونی بحران آب و توسعه شهری در مرکز کشور، اظهار داشت:

به اعتقاد من، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که طی سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم، روند اشتباهی است که در توسعه شهری و افزایش جمعیت در مرکز کشور در پیش گرفته‌ایم. متأسفانه، این روند اشتباه همچنان ادامه دارد و ما از تجربیات گذشته درس نگرفته‌ایم. در حالی که بسیاری از کارشناسان و متخصصان اذعان دارند که منابع آبی کشور محدود است، سیاست‌های فعلی در زمینه توسعه شهری و مهاجرت‌پذیری همچنان بدون در نظر گرفتن این محدودیت‌ها اجرا می‌شود.

ظرفیت‌های خالی تهران چگونه به اتباع خارجی واگذار می‌شود؟!

این کارشناس حوزه آب و انرژی با تاکید بر اینکه مسئله مهاجرپذیری تهران به این معنا نیست که ما در حال جذب افرادی از خارج از شهر هستیم، بلکه در حقیقت، جمعیتی که اکنون در تهران ساکن است، به واسطه ساخت‌وسازهای جدید در شهرک‌های اطراف، به مکان‌های جدید منتقل می‌شود. این فرایند باعث ایجاد ظرفیت‌های خالی در مناطق داخلی تهران شده و افراد جدیدی را به سکونت در این مناطق ترغیب می‌کند گفت: عمده افرادی که به این شهرک‌های اقماری منتقل می‌شوند، جزو حاشیه‌نشینان یا افرادی با شرایط نامناسب مسکن هستند. به همین دلیل، ظرفیت‌های خالی‌شده در بافت شهری تهران به‌سرعت توسط جمعیت جدیدی، که عمدتاً از اقشار کم‌برخوردار هستند، پر می‌شود. گزارش‌های متعددی نشان می‌دهد که برخی از مناطق پرجمعیت در استان‌های البرز و تهران، مانند قم، با تراکم بسیار بالایی مواجه شده‌اند. در برخی از این مناطق، مسکن جدید برای افراد نیازمند تأمین شده است، اما در مقابل، مکان‌هایی که این افراد پیش‌تر در آن سکونت داشتند، اکنون به اتباع خارجی اجاره داده شده یا در اختیار گروه‌های جدیدی از مهاجران قرار گرفته است. برای نمونه، گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که در اطراف مرکز شهر قم، خانه‌های قدیمی که پیش‌تر خالی شده‌اند، اکنون به محل سکونت اتباع خارجی یا مهاجرانی که از مرزهای کشور وارد شده‌اند، تبدیل شده است. این روند در تهران نیز دیده می‌شود و افزایش قابل‌توجه مصرف آب در این کلان‌شهر، شاهدی بر این ادعاست.

چند خانواده اتباع در یک واحد مسکونی؛ مصرف آب تهران چندین برابر شده است!

علی جعفری با گفتن از اینکه مستندات موجود نشان می‌دهد که مصرف آب در تهران به شدت افزایش یافته است. در حالی که در گذشته یک خانه مسکونی توسط یک خانواده ایرانی با میانگین سه تا چهار نفر اشغال می‌شد، اکنون در بسیاری از مناطق، چندین خانواده اتباع خارجی در یک واحد مسکونی ساکن هستند بیان داشت:  این امر میزان مصرف آب را چندین برابر کرده است. علاوه بر این، گزارش‌هایی از اجاره پشت‌بام‌ها و سایر فضاهای غیررسمی در تهران به‌عنوان محل سکونت وجود دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهند که جمعیت تهران بزرگ، شامل استان تهران و البرز، حدود ۲۰ میلیون نفر است، اما برآوردهای غیررسمی حاکی از آن است که این آمار می‌تواند بسیار بیشتر باشد. همچنین، مناطق متروکه و کارخانه‌های تعطیل‌شده‌ای وجود دارند که آمار ساکنین آن‌ها مشخص نیست. یکی از پیامدهای این افزایش بی‌رویه جمعیت، بروز فرونشست زمین در مناطقی مانند شهریار و برخی مناطق دیگر تهران است. این پدیده به‌دلیل فشار بیش از حد بر منابع آب زیرزمینی و تخلیه سفره‌های آبی رخ داده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در برخی مناطق، بالا آمدن آب‌های زیرزمینی و تخلیه فاضلاب موجب بروز مشکلات جدی شده است. این فرایند نه‌تنها باعث از بین رفتن منابع آبی ارزشمند می‌شود، بلکه اثرات غیرقابل‌بازگشتی بر اکوسیستم منطقه خواهد داشت.

توسعه بی‌ضابطه اطراف تهران؛ آیا منابع آبی تاب می‌آورند؟!

این کارشناس حوزه انرژی و آب افزود: با توجه به توسعه بی‌رویه تهران، پنج شهر جدید در اطراف آن ایجاد شده است. اما پرسش اصلی اینجاست که آیا زیرساخت‌های این شهرها برای پاسخگویی به جمعیت ساکن در آن‌ها آماده است؟ برخی از دیدگاه‌های نادرست در سیاست‌گذاری شهری، بر آزادسازی زمین‌ها و توسعه ساخت‌وساز تأکید دارند، اما این مسئله که آیا این توسعه متناسب با زیرساخت‌های حیاتی مانند تأمین آب، برق و سایر نیازهای اساسی است یا خیر، به‌درستی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد.متأسفانه، برخی از سیاست‌گذاران و حتی نمایندگان جدید مجلس، بر طبل توسعه شهری بی‌ضابطه می‌کوبند و معتقدند که مرزهای شهرها باید گسترش یابد. اما توسعه پایدار نیازمند وجود مؤلفه‌های اساسی از جمله منابع آبی پایدار است. ما منابع آبی کافی برای توسعه بیشتر اطراف تهران نداریم. سد کرج، که ده سال پیش میزان ذخیره آب آن بسیار بیشتر بود، اکنون تنها ۸ درصد ظرفیت خود را دارد. برداشت بی‌رویه از منابع آبی و عدم رعایت الگوهای مصرف موجب کاهش شدید ذخایر آبی شده است. علاوه بر این، فرهنگ مصرف آب در ایران بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است و هیچ سازوکار بازدارنده و کنترلی برای مصرف آب وجود ندارد. این امر موجب نابودی اکوسیستم و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به منابع طبیعی شده است.

مهاجرت به تهران؛ نتیجه بی‌توجهی به روستاها و بحران آب

علی جعفری اینگونه ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات کنونی این است که در شهرهای کوچک‌تر و مناطق روستایی، فرصت‌های شغلی مناسبی ایجاد نشده است. همین مسئله باعث مهاجرت گسترده هموطنان به تهران و تمرکز جمعیت در این کلان‌شهر شده است. به‌جای تمرکز بر تغییر پایتخت، بهتر است دولت سیاست‌هایی برای ایجاد مهاجرت معکوس تدوین کند. من در این زمینه طرحی ارائه داده‌ام که بر توسعه اقتصاد روستایی تأکید دارد. متأسفانه، بسیاری از مدارس نوسازی‌شده در روستاها خالی مانده‌اند، در حالی که در شهرهایی مانند البرز و تهران، مدارس با تراکم بالای دانش‌آموزی مواجه هستند. اگر اقتصاد روستایی تقویت شود و صنایع تبدیلی در این مناطق ایجاد شود، از مهاجرت بی‌رویه به تهران جلوگیری خواهد شد.

وی در پایان تاکید کرد: از سوی دیگر، زیرساخت‌های آب‌رسانی در کشور فرسوده هستند و میزان هدررفت آب بسیار بالاست. به‌روزرسانی این زیرساخت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح است. متأسفانه، وزارت نیرو به‌جای تمرکز بر مدیریت حفاظتی منابع، صرفاً به تأمین آب و برق مشغول است. اگر این روند ادامه یابد، منابع آبی و زیرساخت‌های حیاتی کشور در معرض نابودی کامل قرار خواهند گرفت. بنابراین، نیازمند تغییر رویکرد و ایجاد مدیریت یکپارچه و علمی در حوزه آب و انرژی هستیم تا بتوانیم این بحران را کنترل کنیم.