تمایل به داشتن ماشین شاسی بلند در پی افزایش شکاف اجتماعی در ایران ! / شاسی بلند سمبل پرستیژ یا فشاری روانی و خشم بر جامعه ؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، آیا تمایل به در اختیار داشتن خودروی شاسی بلند را می توان از منظر اجتماعی بررسی کرد؟ آیا این دلیل خاصی دارد که افرادی در جوامعی که شکاف اجتماعی در آن بالاست بیشتر خواستار در اختیار داشتن ماشین های شاسی بلند هستند؟ این سوالات را با یک روانشناس اجتماعی در میان گذاشتیم تا ببینیم که آیا این موضوع درست است یا خیر؟

سامان سلامیان، روانشناس اجتماعی در گفت و گو با رکنا گفت: در جوامع ایرانی، تمایل به خرید ماشین شاسی بلند به شدت افزایش یافته است. این گرایش، بیشتر از آن که به تحلیل‌های اجتماعی یا روانشناسی تکاملی برگردد، با استفاده از ابزارهای ریاضی برای جمع‌آوری، تحلیل داده‌ها و انجام بررسی‌های آماری قابل بررسی است. اما ریشه‌های این تمایل عمیقاً در جامعه‌شناسی و روانشناسی تکاملی نهفته است.

وی تاکید کرد: در کتاب تاوان نابرابری (The Spirit Level) نوشته کیت پیکت و ریچارد ویلکینسون، به موضوع نابرابری، اشاره شده که هر چه شکاف اجتماعی در یک جامعه بیشتر باشد، گرایش به خرید خودروهای شاسی بلند نیز افزایش می‌یابد! اگرچه پیکت و ویلکینسون مستقیما به موضوع خودروهای شاسی‌بلند نپرداخته‌اند، اما اصول آن‌ها توسط سایر محققان جامعه‌شناسی و روانشناسی اجتماعی در زمینه رفتار مصرفی بررسی شده است. برای مثال در پژوهش‌های پیر بوردیو درباره "سرمایه اجتماعی" توضیح داده می شود که کالاهای لوکس (مانند شاسی‌بلندها) اغلب برای نمایش سرمایه فرهنگی یا اجتماعی استفاده می‌شوند. همچنین مطالعات وبر درباره مصرف و نمایش قدرت نشان می دهد که رفتار مصرفی در جوامع نابرابر بیشتر حول محور نمایش قدرت و تمایز طبقاتی می‌چرخد.

سامان سلامیان افزود: این مسئله با نیاز به احساس امنیت و حفاظت در ارتباط است. انسان‌ها به طور طبیعی گرایش دارند که در موقعیت‌های ناامن، مانند جاده‌های ناهموار یا تصادفات، احساس امنیت بیشتری داشته باشند. خودروهای شاسی بلند به دلیل اندازه و ارتفاع بیشترشان این حس امنیت را تقویت می‌کنند. در روانشناسی تکاملی، این گرایش به غریزه سرپناه جویی مرتبط است. انسان‌ها از دیرباز به محیط‌هایی با دید وسیع‌تر و ارتفاع بیشتر تمایل داشته‌اند تا بتوانند به موقع خطرات را شناسایی کرده و از آنها دوری کنند. این اصل در طراحی قلعه‌ها و ساختمان‌ها در ارتفاعات نیز دیده می‌شود. درواقع، همان‌طور که در گذشته انسان‌ها سوار اسب، شتر و فیل می‌شدند؛ ولی گوسفند و سگ نه! و شاسی بلندها امروزه نقش مشابهی را ایفا می‌کنند.

این روانشناس اجتماعی تاکید کرد: همچنین، این خودروها در جذب جفت و نشان دادن جایگاه اجتماعی اهمیت دارند. مردان معمولاً تمایل دارند که از ابزارهایی استفاده کنند که قدرت و تسلط آن‌ها را به نمایش بگذارد. در روانشناسی تکاملی، این ویژگی در راستای اثبات توانایی تأمین منابع و امنیت برای خانواده است. شاسی بلندها به عنوان ابزاری که این ویژگی‌ها را تقویت می‌کنند، برای مردان جذاب هستند. زنان نیز به دلیل نیاز به امنیت بیشتر برای خود و خانواده‌شان به این خودروها گرایش دارند.

وی همچنین افزود: از زاویه دیگری، شاسی بلندها با القای حس ماجراجویی و کشف محیط‌های جدید نیز ارتباط دارند. این خودروها برای جاده‌های ناهموار و محیط‌های دورافتاده مناسب هستند، که به طور طبیعی حس کاوش و اکتشاف را در انسان‌ها تحریک می‌کنند، درست همانند خودروهای آفرود که در برنامه های طبیعت گردی به کار می روند.

سلامیان تاکید کرد: اما در سطح کلان‌تر، شکاف‌های اجتماعی نیز به شدت بر تمایل به خودروهای شاسی بلند تاثیر می‌گذارند. در جوامع با شکاف اجتماعی بالا، این خودروها به نمادی از پرستیژ و سلطه و همچنین نگاه از بالا به پایین تبدیل می‌شوند. در ایران، این مسئله به وضوح دیده می‌شود که رسانه‌ها و تبلیغات به طور مداوم این تصویر را تقویت می‌کنند. این نوع تبلیغات می تواند بیشتر برای زنان جذاب باشد، چراکه آنها بیشتر به دنبال امنیت و رفاه برای خود و خانواده‌شان هستند.

سامان سلامیان افزود: آمارها و بررسی‌های مختلف نشان داده‌اند که این تمایل به شاسی بلندها در ایران، به خصوص در میان طبقات مرفه، به یک پدیده اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است. واردات خودروهای شاسی بلند به دلیل تعرفه‌های بالاتر و بازار رقابتی در بین طبقه مرفه افزایش یافته است. این موضوع، در نهایت باعث تقویت شکاف‌های اجتماعی و احساس نابرابری در جامعه می‌شود.

وی همچنین تاکید کرد: مردان و زنان در این جوامع برای اثبات جایگاه خود و نمایش قدرت به سمت خودروهای شاسی بلند تمایل پیدا می‌کنند. این خودروها به آنها این امکان را می‌دهند که احساس کنند از نظر اجتماعی و اقتصادی در موقعیت بالاتری قرار دارند. اما در عین حال، این امر باعث ایجاد خشم پنهانی در دیگران می‌شود، به ویژه در افرادی که قادر به خرید این نوع خودروها نیستند.

این روانشناس اجتماعی گفت: در نهایت، این شکاف اجتماعی نه تنها بر افراد کم‌درآمد اثر می‌گذارد، بلکه حتی برای ثروتمندان نیز مشکلاتی ایجاد می‌کند. فرزندان این افراد ممکن است در تعاملات اجتماعی خود با دیگران احساس اضطراب و استرس بیشتری داشته باشند، چراکه جامعه رقابتی‌تر شده و فشار روانی ناشی از مقایسه با دیگران بیشتر می‌شود. این در حالی است که باید انتظار می‌رفت که از نظر روانی، افراد ثروتمند باید کمتر از این نوع فشارها رنج ببرند. همچنین توقع از این افراد در مواردی که مربوط به پرداخت پول و خرید می شود بسیار تاثیرگذار است. برای مثال نگاه اجتماعی از افرادی که شاسی بلند سوار هستند توقع دارد که در مواجهه با یک کودک کار ، حتما خرید داشته باشد یا پولی پرداخت کند یا در شرایط خاص، انعامی را به برخی افراد بدهد که این می تواند خشم درونی این افراد را نیز بیشتر کند. یابرای مثال در مواردی سر چهارراه ها، شیشه پاک کن ها بیشتر به سمت ماشین های شاسی بلند می روند چراکه احتمال بیشتری برای گرفتن پول بیشتر از این افراد را می دهند که البته می تواند درست نباشد اما این نوع نگاه برای شاسی بلند سوارها هم آسیب آفرین است.

سامان سلامیان در پایان اظهار کرد: در مجموع، استفاده از خودروهای شاسی بلند در ایران نه تنها یک پدیده اقتصادی است، بلکه به شدت تحت تأثیر مسائل اجتماعی و روانشناسی تکاملی قرار دارد. این تمایل باعث تقویت شکاف‌های اجتماعی، ایجاد حس برتری و حتی در برخی موارد، تحریک خشم و نارضایتی در میان طبقات مختلف می‌شود.