بین 6 تا 8 میلیون حیوان خانگی در ایران وجود دارد/ فرصتی برای همزیستی یا تهدیدی برای محیط‌زیست؟

هفته‌نامه مکث نوشت: بنا بر برآورد رئیس جامعه دامپزشکان ایران در سال گذشته چیزی بین ۶ تا ۸ میلیون حیوان خانگی از نوع سگ و گربه و ... در کشور وجود داشته است. همین برآورد می‌گوید از هر ۱۰ ایرانی یک نفر حیوان خانگی دارد.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،رشد نگهداری حیوانات خانگی در ایران طی سال‌های اخیر، با وجود برخی فواید، چالش‌های جدی محیط زیستی به همراه دارد که بیشتر به دلیل عدم مدیریت و فرهنگ‌سازی مناسب است. با توجه به اینکه حدود ۶ تا ۸ میلیون حیوان خانگی در ایران وجود دارد، می‌توان گفت مدیریت این جمعیت قابل‌توجه از حیوانات، تنها در سایه نظام منظم و آگاهی‌بخشی پایدار ممکن خواهد بود. در غیر این صورت، این روند می‌تواند به پیامدهای منفی برای منابع طبیعی و زیستگاه‌های حیوانات وحشی منجر شود، زیرا بسیاری از افراد بدون آگاهی کامل و بدون توجه به مسئولیت‌های بلندمدت، اقدام به نگهداری حیوانات خانگی می‌کنند.

یکی از اصلی‌ترین مشکلات این روند، مصرف بیش‌ از حد منابع طبیعی برای تولید غذای حیوانات خانگی است. تولید غذاهای بسته‌بندی‌شده برای حیوانات به منابع آبی و انرژی عظیمی نیاز دارد؛ این امر در ایران، با بحران‌های مداوم کمبود آب و کاهش منابع انرژی، به یک مشکل نگران‌کننده تبدیل شده است. این موضوع نشان می‌دهد که نگهداری حیوانات خانگی در مقیاس وسیع، بدون داشتن زیرساخت‌های مناسب و آگاهی لازم، می‌تواند منابع طبیعی کشور را با تهدیدات جدی مواجه کند.

مشکل دیگر افزایش شدید تولید زباله‌های پلاستیکی و غیرقابل بازیافت در نتیجه نگهداری حیوانات خانگی است. زباله‌هایی که از محصولات جانبی، نظیر ظروف غذا، کیسه‌های دفع پسماند، و اسباب‌بازی‌های پلاستیکی ناشی می‌شوند، به‌طور گسترده به طبیعت راه می‌یابند و با تجزیه‌ناپذیری‌شان محیط‌زیست را آلوده می‌کنند. عدم وجود برنامه‌های مشخص برای مدیریت این زباله‌ها باعث می‌شود که این مسئله تشدید شود و به طور بالقوه تأثیرات منفی گسترده‌ای بر خاک، منابع آب و اکوسیستم‌های محلی داشته باشد.

برخلاف برخی تبلیغات که نگهداری حیوانات خانگی را به عنوان روشی برای افزایش سلامت روانی و جسمی تبلیغ می‌کنند، توجه به پیامدهای واقعی آن بر محیط زیست نادیده گرفته می‌شود. در حالی که این ادعاها ممکن است در سطحی درست باشند، ولی به نظر می‌رسد بسیاری از حامیان نگهداری حیوانات خانگی به هزینه‌های زیست‌محیطی این کار بی‌توجه‌اند. اختصاص فضاهای سبز شهری به حیوانات خانگی بدون برنامه‌های نظارتی و آموزشی می‌تواند به تخریب محیط زیست و استفاده نادرست از منابع عمومی بینجامد.

این وضعیت نشان می‌دهد که بدون اقدامات مناسب در زمینه‌ی فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی، نگهداری حیوانات خانگی می‌تواند تهدیدی برای پایداری محیط زیست باشد. به‌جای صرفاً تشویق مردم به نگهداری از حیوانات خانگی، باید تلاش شود تا مسئولیت‌ها و پیامدهای آن نیز به طور کامل به مردم آموزش داده شود. راهکارهایی نظیر استفاده از محصولات بازیافتی و قابل تجزیه و ایجاد سیاست‌های کاهش مصرف منابع می‌تواند تا حدی از آسیب‌های ناشی از این روند بکاهد.

در نهایت، نگهداری حیوانات خانگی در ایران نیازمند بازنگری جدی از نظر مدیریت محیط زیستی و توجه به پیامدهای بلندمدت است. دولت و نهادهای مرتبط باید در همکاری با رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد، برنامه‌های گسترده‌ای برای آگاهی‌بخشی عمومی در مورد مسئولیت‌های نگهداری حیوانات خانگی اجرا کنند و سیاست‌های کاهش منابع و پسماندها را به طور جدی دنبال کنند. بدون چنین برنامه‌هایی، رشد نگهداری حیوانات خانگی می‌تواند بیش از هر چیزی به یک بار محیط زیستی تبدیل شود که با شرایط حساس ایران سازگاری ندارد.

چالش‌های فرهنگ‌سازی محیط زیست ایران در مدیریت مسئولانه حیوانات خانگی

سازمان محیط زیست ایران در زمینه فرهنگ‌سازی و آموزش برای مدیریت حیوانات خانگی، هنوز با چالش‌های قابل توجهی روبرو است. با وجود اهمیت روزافزون این مسئله به‌دلیل افزایش جمعیت حیوانات خانگی، فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی سازمان محیط زیست برای عموم مردم و صاحبان حیوانات خانگی کافی نبوده است. این سازمان برنامه‌های گسترده و جامعی برای آموزش به مردم درباره تأثیرات زیست‌محیطی نگهداری حیوانات خانگی یا روش‌های مسئولانه نگهداری از آنها ارائه نکرده و عمدتاً بر حوزه‌های وسیع‌تری از مسائل زیست‌محیطی نظیر حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی، گونه‌های در معرض انقراض، و آلودگی‌های آب و هوا متمرکز بوده است. همچنین، سیاست‌های ترویجی و آموزشی سازمان به‌ویژه در بخش شهری، برای کاهش تولید پسماند حیوانات خانگی، استفاده از محصولات سازگار با محیط‌زیست، و مدیریت بهداشتی زباله‌های مرتبط با حیوانات خانگی ناکافی به نظر می‌رسد.

با این وجود، طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی از سوی سازمان و سایر نهادهای مرتبط برای بهبود وضعیت فرهنگ‌سازی آغاز شده است. برنامه‌هایی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با هدف افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی نگهداری حیوانات خانگی صورت گرفته، اما این برنامه‌ها هنوز به‌صورت محدود و پراکنده اجرا می‌شوند. نبود زیرساخت‌های قوی و عدم همکاری منسجم بین سازمان محیط زیست، شهرداری‌ها، و دیگر نهادهای مرتبط مانع از گسترش برنامه‌های آموزشی منسجم در این زمینه شده است. در مجموع، موفقیت فرهنگ‌سازی در زمینه حیوانات خانگی به یک برنامه‌ریزی راهبردی و پایدار نیاز دارد که ضمن ایجاد زیرساخت‌های لازم، برنامه‌های آموزشی هدفمند و قابل‌اجرایی را نیز شامل شود.