انتشار عکس های کاخ گلستان یا غارت میراث فرهنگی ؟

به گزارش رکنا به نقل از فارس، مردانی که کنار یکدیگر نشسته‌اند، رجال قاجاری، زنانی که به دوربین زل زده‌اند، روستاهایی که در نقاط مختلف هستند، عمارت‌های مختلف قاجاری، آشپزهای دربار، محل اردو زدن شاه و....

اینها بخشی از عکس هایی است که از آلبوم خانه کاخ گلستان بیرون آمده؛آن هم از ۷۴ آلبوم که یک منبع ناشناس از آرشیو عکس کاخ گلستان منتشر کرده است.حدود ۳ هزار و ۲۰۰ قطعه عکس که بخشی از گنجینه آلبوم‌خانه کاخ گلستان است.

 عکس‌هایی که بیشتر مربوط به دوره سلطنت مظفرالدین‌شاه و ناصرالدین‌شاه‌ هستند و پایین بسیاری از آن‌ها توضیحاتی درباره موضوع عکس یا عکاسش نوشته شده است. بعضی از این تصاویر را یا همین شاهان قاجار گرفته‌اند یا عکاسانی مانند ابراهیم‌خان و آقارضا عکاس‌باشی. 

 آلبوم‌خانه کاخ گلستان یکی از گنجینه‌های غنی عکس و فیلم است؛ در این مجموعه، عکس‌هایی از دوران سلطنت پادشاهان قاجار و آلبوم‌های اهداشده به آن‌ها وجود دارد و پیشینه آن به بیش از ۱۷۰ سال می‌رسد. براساس اطلاعاتی که مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان منتشر کرده است، اسناد مصور و عکس‌هایی که در آلبوم‌خانه موجود است درباره سفرها، اعیاد، سوگواری‌ها، روزمرگی‌ها، حرم‌سرا‌ها و ابنیه‌ی تاریخی است، به‌اضافه عکس‌هایی از کشور‌های روسیه، اتریش، آلمان و بسیاری دیگر از کشورها. آلبوم‌خانه شامل ۱۵۲۰ آلبوم و حدود ۹ هزار شیشه است و عکس‌های سیاه و سفید، رنگی، باسمه‌ای، لیتوگراف و... را دربرمی‌گیرد.

بعد از واکنش‌های گسترده به انتشار این عکس‌ها در شبکه‌های اجتماعی بود که روابط‌عمومی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در یک بیانیه رسمی، درباره انتشار این عکس‌ها توضیح داد و اعلام کرد که نمی‌داند این عکس‌ها را چه کسی منتشر کرده، اما خود مجموعه قصد داشته آن‌ها را منتشر کند.

اما هادی میرزایی، مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی گفت که این کار‌ها تخلف است و باید اصول قانونی رعایت شود: «انتشار بدون اجازه اسناد یک تخلف است. در تمام کشور‌ها انتشار بدون اجازه گنجینه یک موزه، ماهیت جرم‌انگارانه دارد. این اتفاق احترام نگذاشتن به تعهدات درباره دسترسی به آثار و گنجینه است. استفاده از این آثار منع قانونی دارد و هرگونه استفاده پژوهشی و... از آن نیز باید منوط به اجازه از موزه‌ها باشد. حتی یک درخواست وجود ندارد که بدون پاسخ مانده باشد. سختگیری برای در اختیار قرار دادن اسناد و مدارک نداریم؛ اما حفظ محرمانگی، رعایت اصول مالکیت معنوی و تعهدات طرفین هم مهم است. هر پژوهشگری که پروپوزال مشخص با هدف مشخص ارائه کرده، اسناد مورد نیاز را دریافت کرده است.».

اما در بیانیه مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در یک بیانیه رسمی عکس‌های منتشرشده «بخش کوچکی» از آلبوم عکس‌های تاریخی کاخ گلستان خوانده شده که به «آلبوم‌های سایه» شهرت دارند: «آلبوم‌های سایه درواقع آلبوم‌های اسکن‌شده از روی نسخه اصل هستند که به‌منظور خدمات‌دهی به پژوهشگران و دانشگاهیان تهیه شده است؛ بنابراین شیء یا آلبومی مفقود نشده، بلکه نسخه دیجیتالی آلبوم‌ها منتشر شده است. برخی از این عکس‌ها، بار‌ها با توجه به تقاضای پژوهشگران داخلی و حتی خارجی، در اختیار آنان قرار گرفته است و موضوع غیرقابل انتشار نبوده است.»

پروین ثقة‌الاسلام که از سال ۱۳۸۰ تا اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۹ و از شهریورماه ۱۳۹۲ تا دی‌ماه ۱۳۹۴، به مدت ۱۲ سال، مدیر مجموعه تاریخی کاخ گلستان بوده می‌گوید، نمی‌داند دقیقاً چه اتفاقی روی داده که این تعداد عکس به‌صورت عمومی منتشر شده است. به گفته او، از سال‌ها پیش یکسری از عکس‌ها در آلبوم‌خانه کاخ گلستان چاپ شده و در اختیار عموم قرار گرفته بوده است: «مستندسازان و پژوهشگرانی که روی تاریخ قاجار کار می‌کردند با مجوز‌های رسمی و معتبر می‌توانستند از این عکس‌ها استفاده کنند. در دوران مدیریت من نگهداری بسیار آگاهانه و بسیار مناسبی از آلبوم‌های عکس موجود در کاخ گلستان صورت می‌گرفت. کسانی که هیچ نوع اطلاعی از عکس و تاریخ آن ندارند عکس‌ها را ببینند که چه کار کنند؟ معمولاً به کسانی که روی این عکس‌ها پژوهش تاریخی می‌کنند، اجازه داده می‌شد که از این عکس‌ها استفاده کنند.»

علیرضا قاسمی پژوهشگر حوزه عکس دراین باره به خبرنگار فارس گفت: این عکس‌ها که در آلبوم‌خانه کاخ گلستان وجود دارد حافظه تاریخی است که از 150 سال قبل  باقی مانده ،از اواسط دوره ناصرالدین شاه که عکاسی در همه جای ایران پخش شده است.

وی ادامه داد: عکاسی در دوره ناصرالدین شاه به اوج خودش می‌رسد، این عکس‌ها موضوعات مختلفی را شامل می‌شود و تنها عکاس‌های درباری نیست و از منظر جامعه شناسی و پژوهشی بسیار مهم هستند.

این پژوهشگر گفت: این عکس‌ها باید فهرست نویسی علمی شده و در اختیار همه قرار بگیرد؛ ولی به علت کم بودن امکانات مقداری کار کند شده است. این آلبوم انواع مسایل و تاریخ ایران را در بر می‌گیرد. عکاسی حافظه تاریخی است که باید روی آن کار علمی، فرهنگی، جامعه‌شناسی و روانشناسی شود.متخصصان به این موضوع ورود کرده و در حوزه خود روی آن‌ها کار پژوهشی انجام دهند.

قاسمی افزود: سال‌ها از این عکس‌ها استفاده شده و بسیاری از این‌ها قبلاً دیده شده، این که این عکس‌ها را یک دفعه پخش کنیم اسم آن غارت فرهنگی است که تاریخ خود را پخش کرده ؛بدون آنکه حتی بدانیم جامعه هدف ما چه کسانی هستند. 

وی بیان کرد: آیا در موزه‌های دیگر هم اینگونه عکس‌ها منتشر می‌شود؟ مسلماً پاسخ منفی است چرا که طبق استانداردهای ایکوم و موزه داری باید این عکس‌ها در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. عموم مردم استفاده خاصی از این عکسها نمی‌توانند بکنند و اصلاً شاید به آن توجه هم نکنند.