مقام معظم رهبری در سیاست‌های ابلاغی تحول آموزش و پرورش می‌فرمایند: «بهینه‌سازی فضا، زیرساخت‌های کالبدی و تجهیزات مدارس در مسیر تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد» [۱]

اقتضائات شهرنشینی از سویی و رویکرد جدید خانواده‌ها به تعلیم و تربیت فرزندانشان از سوی دیگر، باعث شده است که کودکان ساعاتی از هفته را در مراکز تربیت اوان کودکی (اعم از مهدکودک‌ها، مراکز پیش‌دبستانی و مراکز مشابه) بگذرانند.

مهد کودک بعد از محیط خانواده نخستین مکانی است که آموزش و پرورش انسان از آنجا آغاز می‌شود، بر این اساس از اهمیت بسیاری برخوردار است. مهدکودک به مرکزی اطلاق می‌شود که مسئولیت مراقبت و فرایند یاددهی و یادگیری کودکان در ابعاد زیستی، روانی، اجتماعی را عهده دار است و با فراهم آوردن فرصت‌ها و تجارب یادگیری متنوع برای کودکان از سن ۶ ماه تا قبل از سن ورود به دبستان تحقق این مهم را میسر می‌سازد.

بدون تردید جامعه فردا را کودکان امروزخواهند ساخت و نشاط و تندرستی جامعه آینده در سایه تامین سلامت کودکان تحقق خواهد یافت. نیمی از روز‌های مهم کودکی فرزندان بسیاری از خانواده‌ها در مهد کودک سپری می‌شود. از این رو توجه به مهدکودک و پیش دبستانی‌ها بسیار مهم و ضروری است مهدکودک‌ها و پیش دبستانی‌ها می‌توانند در آینده هر کودکی در عرصه یادگیری تاثیری شگرف ایجاد کنند چه در مرحله دلبستگی و چه از منظر بی انگیزه ساختن کودکان در بحث آموزش، پس توجه به مهد‌های کودک و پیش دبستانی‌ها به‌عنوان پراهمیت‌ترین مقطع آموزش در سال‌های کودکی محسوب میشود.

بر اساس اطلاعات گردآوری شده نسبت به مهد‌های کودک از سازمان بهزیستی، نزدیک به ۱۸ هزار مهدکودک در سراسر کشور در حال فعالیت هستند. به ­نظر متخصصین، کودک برای رشد، قبل از هر چیزی نیازمند پیوند با محیط فیزیکی و اجتماعی خود است؛ بنابراین مشخصه محیط مناسب، وجود محرک‌ها و انگیزه‌های لازم و منطبق با هر مرحله از رشد کودک است. اهمیت فضای آموزشی به­ قدری است که اگر متناسب با اصول صحیح تربیتی و روانشناسی و ارزشی باشد، موجب رشد و تعالی صحیح کودکان شده و چنانچه مناسب نباشد، می­‌تواند رشد و خلاقیت را سرکوب کرده و یا فرهنگ بیگانه را ترویج دهد. در این زمینه استاندارد‌هایی در حوزه­‌های فیزیکی، بهداشتی، پرورشی، رفاهی، ایمنی و فنی و... وجود دارد که از جمله شروط سازمان بهزیستی برای اعطای مجوز تأسیس مرکز پیش دبستانی است.

وضعیت موجود در عرصه محیط و تجهیزات آموزشی مهد‌های کودک

تغییرات اقتصادی، اجتماعی و اشتغال مادران، ایجاد محیط‌های مناسب دیگری غیر از محیط خانواده را برای رشد و یادگیری کودکان ضروری ساخته است، محیط‌های مناسب از هر جهت به ویژه ایمن و سالم برای آموزش کودکان که آینده سازان جامعه بشری است، از اهمیت خاصی بر خوردار است. علاوه بر این، خود محیط پیام مهمی را القا می‌کند و بیننده را با این واقعیت مواجه می‌سازد که چه عملی مناسب‌ترین کار برای کودکان در آنجاست. فضا، نور و دمای محیط آموزشی هر یک به گونه‌ای غیرمستقیم دریادگیری کودکان تأثیرگذار است. تاکنون درسیاست گذاری‌های مرتبط با بحث محیط و تجهیزات مورد نیاز مهد‌های کودک و پیش دبستانی ها، مصوباتی که به اجرا رسیده است، بر روی ایجاد فضای امن ازمنظر فیزیکی در این اماکن تاکید کرده است که شامل فضای باز- همجواری‌ها و غیر همجواری ها- پوشش دیوار‌ها و... است. [۲]

لذا موضوعی در خصوص ارتباط گیری کودک با فضایی که قرار است ساعاتی از فرهنگ پذیری کودک در آن رخ دهد در میان این مصوبات جلوه گر نبوده است. مفاد تبصره‌های صادر شده در خصوص محیط و تجیهزات مهد‌های کودک و پیش دبستانی‌ها هیچکدام نشانی از قرابت با نظام ارزش‌های دینی و فطری مانندخودشناسی و خدا شناسی، آرامش معنوی، برانگیختن حس حرکت و پویایی و شادابی و نشاط روحی، حتی آشنایی با فرهنگ و معماری ایرانی اصیل که در ایجاد حس تعلق خاطر به فرهنگ و سنت خاص ملی در کودکان موثر است، یافت نمی‌شود.

بیشتر بخوانید:مهدکودک یا کلاس رقص؟!/ سازمان بهزیستی برای مقابله با آموزش‌های خلاف دین به کودکان وارد عمل شد

علاوه بر فضای فیزیکی، ایجاد فضای عاطفی در مراکز پیش از دبستان ضرورت دارد. این فضا شامل چگونگی رفتار مربی و سایر کارکنان با کودکان است که باعث ایجاد احساس امنیت عاطفی در کودکان می‌شود؛ که البته این موضوع چندان مورد اقبال مدیران و مربیانی که به لحاظ مالی مورد حمایت چندانی نیستند، دیده نمی‌شود. کمااینکه در برخی از موارد شاهد تجلی خشونت از سوی مربیان در برخورد با کودکان بوده ایم.

[۳]در حال حاضر با عناوین و اصطلاحاتی همچون مهد‌های کودک یک ستاره، دو ستاره، سه ستاره و چهار ستاره [۴] مواجه هستیم که بسته به تعداد ستاره‌ها برداشت می‌شود که از امکانات مادی و معنوی متفاوتی برخوردار باشند و ارتباط مستقیمی با تنوع و کیفیت درارائه خدمات داشته باشند. به گفته مسئولین سازمان بهزیستی در حال حاضر مهدکودک‌ها از بدون ستاره تا سه ستاره در حال فعالیت هستند و تنها هزار مهد از ۱۷ هزار مهدکودک مجوز گرفته دارای سه ستاره هستند، اما اینگونه که از شواهد برمی‌آید سیاست‌های سازمان بهزیستی بر مبنای پر ستاره شدن مهد‌ها رقم خورده است. در این صورت جای سوال است که ستاره گرفتن این مهد‌ها بر چه اساسی است و الگوی طراحی شده برای دریافت تعدد ستاره‌ها چیست؟ تحلیل‌های صورت گرفته در این حوزه نشان می‌دهد که مهد‌ها از لحاظ فضای فیزیکی، مهارت نیروی انسانی و شرایط کاری مورد بررسی قرار می‌گیرند و مهد کودکی که امتیاز بیشتری بگیرد، می‌تواند سه ستاره را دریافت کند و در غیر این صورت ستاره کمتری دریافت می‌شود یا اصلا ستاره‌ای داده نمی‌شود. در سال اخیر تعدد ستاره‌های مهد‌های مبنای نرخ شهریه‌ی مهدکودک‌ها بود. نکته مهم در این بررسی چگونگی عملکرد مهد‌های کودک بدون ستاره است که اگر با شرایط ذکر شده‌ی سازمان بهزیستی در خصوص نظارت و دادن امتیاز به جهت نیروی انسانی و شرایط کاری و فیزیکی ستاره داده می‌شود عملا مهد‌هایی بدون ستاره باید به مهد‌هایی اطلاق شود که از لحاظ استاندارد درجه‌ی نا مطلوبی در عرصه‌های ذکر شده دارند پس از چه بابت به این مهد‌ها مجوز فعالیت داده شده و عملا برچه اساسی پس از نظارت و عدم کسب امتیاز این مجوز این مهد‌ها به حالت تعلیق در نمی‌آید.

نکته بعدی در خصوص سطح کیفیت محیط و تجهیزات در مهد‌های کودک است که احتمالا بر مبنای دستورالعمل‌های سازمان بهزیستی در خصوص همجواری‌ها و شرایط فیزیکی امن تخمین زده شده است! که به نظر می‌رسد این موارد اگر چه لازم و ضروری است، اما مطمئناً ناکافی است؟! چرا که به گفته‌ی کارشناسان محیط مهد‌های کودک تاثیر بسیار شگرفی در روح و روان کودک به جهت علاقمندی و یا انس کودک با مهد‌ها را در پی خواهد داشت.

به نظر می‌رسد ستاره‌های در نظر گرفته شده هیچ کدام نگاهی بر بالابردن علاقمندی و ایجاد آرامش در خصوص تعلقات اعتقادی، ملی و فرهنگی در کودک نداشته است. پس در این صورت باید گفت: خانواده‌ها تنها به جهت رفاه در محیط فیزیکی و شاید تعدد برگزاری دوره‌های متنوع‌تر در این مهدها، مشمول پرداخت هزینه‌های بیشتر می‌شوند؛ لذا به نظر می‌رسد تعدد ستاره‌ها نتواند متضمن ایجاد انگیزه‌های درونی فرهنگ سازی غنی‌تر در کودکی که سال‌های ابتدایی خود را در مهد می‌گذارند باشد.

با این وجود توجه به بحث محیط و تاثیرگذاری آن هم در جسم و حیطه مادی و هم در روح و روان معنوی کودکان مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد متاسفانه تا کنون در مصوبات مطرح شده در این حوزه از اهمیت فضایی تاثیرگزار مبتنی بر شرایط روحی و معنوی با پتانسیل گرایش به ارزش‌های ملی و مذهبی، جلوه گر نبوده است. بر این اساس باید در سیاست‌های راهبردی که قرار است سازمان آموزش و پرورش پیرو مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه کودک ترسیم کند، سیاست‌هایی مبنی بر توجه به انتقال مفاهیم از طریق محیط و فضای مهد‌های کودک اتخاذ شود.

[۱]- بند هفتم سیاست­های کلی ایجاد تحول در آموزش وپرورش

[۲]توضیحات در این خصوص در پیوست سند مادر ذکر شده است.

[۳]رصد اخبارحوزه کودک و صدای یارا

[۴]براساس اظهار نظر خاکی معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران مهدکودک‌ها مبتنی بر چند نمونه می‌باشند.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید:

وبگردی