تصویری قدیمی از میدان توپخانه

به گزارش خبرنگار تاریخ رکنا،منظره ای از میدان توپخانه (سپه)پس از نوسازی و تغییر شکل را در گذشته مشاهده می کنید.

میدان توپ‌خانه دارای پهنایی نزدیک به ۱۱۰ متر و درازای تقریباً ۲۲۰ متر و چهارگوش مستطیلی است که دقیقاً از تناسبات توصیه شده در دوره نوزایی (رنسانس) و باروک پیروی می‌کند.

کار ساخت میدان توپ‌خانه در سال ۱۲۴۶ شمسی (برابر با سال ۱۲۸۴ قمری و سال ۱۸۶۷میلادی)، و به دستور میرزاتقی‌خان امیرکبیر، در زمینی مستطیل شکل و در بیابان شمالی میدان توپ‌خانه قدیم (میدان ارگ کنونی) آغاز شد. پیش از آن و از زمان فتحعلی‌شاه، این بیابان برای جایگیری توپ‌ها و توپ‌چی‌ها اختصاص داشت.

معمار میدان محمدابراهیم‌خان آذربایجانی (دایی کامران‌میرزا) بود. کار ساخت میدان ده سال به درازا انجامید و در سال ۱۲۹۴ قمری به دستور اعتمادالسلطنه پایان گرفت. این میدان از نخستین گذرگاه‌های تهران است که سنگ‌فرش و بعدها آسفالت شده‌است.

این خیابان در اوایل حکومت رضا شاه، به مناسبت ورود ملک فیصل اوّل پادشاه کشور عراق به تهران تمیز و آسفالت گردید. آسفالتی که از سردر الماسیه (ساختمان دارائی فعلی) یعنی انتهای خیابان باب همایون شروع و به میدان توپ‌خانه و اطراف آن ختم شد.

در گذر زمان ساختمان‌های گوناگونی در این میدان بر پا شده که در جای خود از مهم‌ترین مراکز دولتی به‌شمار می‌رفتند.

در آغاز حصاری از ساختمان‌های دو طبقه طاق ضربی (همانند میدان نقش جهان) در چهارگوشه آن برای جای دادن ابزارهای جنگی و نیروهای وابسته به آن بنا شده بود. پس از تخریب این بنای یکنواخت و منظم اولیه، در سمت غرب میدان ساختمان نظمیه و در ضلع شرق آن ساختمان بانک شاهی ایران بر پا گردید. سپس در ضلع شمال ساختمان اداره بلدیه (ساختمان شهرداری) ساخته شد و پس از آن در جنوب میدان ساختمان تلگرافخانه بنا شد. آن گاه نظمیه دوباره تغییر شکل داد و تجدید بنا شد و در ضلع جنوب‌غربی میدان اداره عبور و مرور (راهنمایی و رانندگی) ساخته شد.

سپس بانک شاهی تغییر شکل داده شد به جای بنای نخستین، ساختمان جدید بانک بازرگانی (بانک تجارت کنونی) بر پا شد. ساختمان تلگراف خانه نیز تخریب و به جای آن ساختمان بلندمرتبه وزارت پست و تلگراف و تلفن بنا شد. ساختمان بلدیه نیز که به شهرداری تغییر نام داده بود، تخریب گردید و جای آن به پایانه اتوبوسرانی شرکت واحد سپرده شد که در سال ۹۵ دوباره ساخت بلدیه تهران با نام جدید خانه شهر کلید خورد و پس از گودبرداری عظیم، این پروژه ۳ سال خوابید که با پیگیری و اخطار شورای شهر تهران در سال ۹۸ دوباره عملیاتی شد که تا انتهای سال ۱۴۰۰ افتتاح شود و سرانجام به جای اداره راهنمایی و رانندگی، ایستگاه مترو امام خمینی (توپخانه) ساخته شد.

شواهد تاریخی در تهران نشان می‌دهد که میدان توپ‌خانه سه دوره دگرگونی را پشت سر نهاده‌است و در هر یک از این سه دوره، ساختمان‌ها و بناهای آن تخریب و ساختمان‌های تازه‌ای به جای آن‌ها بر پا شده‌است. با این وجود، سیمای تاریخی این میدان با بنای تلگراف‌خانه که معماری آن مشابه میدان حسن‌آباد تهران است، بیش از سیمای دیگر دوره‌ها در یادها مانده‌است.

کاربری پیشین

میدان امام از بدو احداث، مرکزی برای تجمع، آتش‌بازی، مشق و رژه نظامی و همچنین اعدام محکومان بوده‌است. برخی بر این باورند که طراح میدان در هنگام طراحی آن به میدان نقش جهان اصفهان نیز نظر داشته‌است در اوایل احداث میدان، چند عراده توپ غنیمتی شاه عباس صفوی از پرتغالی‌های جزیره هرمز در آن قرار داده شده بود. همچنین توپی به نام توپ مروارید که از ساخته‌های دوران فتحعلی‌شاه بود در میدان به نمایش گذاشته شده‌بود.

میدان توپخانه از نخستین گذرگاه‌های تهران است که سنگفرش شده و در دوره‌ای به عنوان نقطه پیوند میان بخش نوین و بخش کهن تهران قلمداد می‌شد.

با آغاز دگرگونی‌های شهرسازی نوین از میانه‌های دوره قاجار و به ویژه از دوره پهلوی، میدان توپ‌خانه بناهای نوینی مانند عمارت تلگرافخانه و پست‌خانه، بانک، بلدیه و نظمیه را در کنار خود می‌بیند. عناصری که از شاخصه‌های مدرنیته به‌شمار می‌رود و برای میدان توپخانه ناشناس است. از این مقطع به بعد میدان دارای کارکردی ویژه می‌شود، به گونه‌ای که با این دگردیسی‌ها این میدان بر آن است که چهرهٔ مدرن شده شهرهای ایرانی برای فرنگیان و خارجیانی که به ایران سفر می‌کنند فراهم آورد.

منبع : هستان