طبق قرارداد ۵۱؛ افغانستان باید در ثانیه ۲۶ متر مکعب حقآبه به ایران بدهد اما نمی دهد/ عراقچی و علی آبادی پاسخ بدهند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، ایران برای تأمین منابع آبی خود از کشورهای همسایه حقابه‌هایی دارد. از افغانستان، ایران حقابه‌ای از رودخانه هیرمند دریافت می‌کند که طبق توافق‌نامه 1351، معادل 820 میلیون متر مکعب در سال است. اما ساخت سدهای متعدد در افغانستان و خشکسالی‌ها موجب کاهش جریان آب به ایران شده است. همچنین، از ترکیه ایران حقابه‌ای از رودخانه ارس دارد که به‌طور مشترک با آذربایجان و ارمنستان است، ولی به‌دلیل پروژه‌های سدسازی ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات، این منابع آبی برای ایران تحت‌تأثیر قرار گرفته است. ایران در تلاش است تا از طریق دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی حقوق خود را در این زمینه حفظ کند.

محمد نبی جلالی، مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی دیپلماسی، در گفت‌وگویی با جماران فاش کرده است که افغانستان در حال برنامه‌ریزی برای ساخت 46 سد است! این پروژه‌های سدسازی که در حوضه‌های هیرمند و هریرود مطرح شده‌اند، نه تنها بر منابع آبی ایران بلکه بر کل سرشاخه‌های رودخانه‌های افغانستان تأثیرگذار خواهند بود. جلالی تأکید کرده که برخی از این سدها ساخته شده و برخی دیگر در حال اجرا هستند، که می‌تواند تهدید بزرگی برای حق‌آبه ایران و امنیت آبی کشور باشد.

این وضعیت سوالات جدی در مورد ضعف دیپلماسی آب ایران ایجاد می‌کند. چرا وزارت امور خارجه و وزارت نیرو نتواسته‌اند به طور مؤثر از منافع ملی ایران دفاع کنند و این بحران را مدیریت کنند؟ چرا مسأله حقوق آبی ایران در برابر افغانستان تا این حد نادیده گرفته شده و دیپلماسی کشور در این عرصه ناکارآمد است؟ عواقب این کم‌کاری‌ها ممکن است به نابودی محیط زیست ایران و کاهش شدید منابع آبی کشور منجر شود. در این رابطه با عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست کشور، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه خواهید خواند.

جنگ خاموش طالبان علیه حق‌آبه ایران؛ دیپلماسی آبی ایران در خواب زمستانی

عیسی کلانتری با بیان اینکه  ما در زمینه بخشی از تأمین آب به دو کشور همسایه یعنی ترکیه و افغانستان وابسته هستیم به خبرنگار اجتماعی گفت: در مورد ترکیه، یکی از منابع آبی که به ما تعلق دارد، مربوط به رودخانه ارس است که در نواحی مرزی استان آذربایجان قرار دارد. با این حال، مهم‌ترین منبع آب برای ایران از افغانستان است. منطقه سیستان و شهر زابل و همچنین تالاب هامون در ارتباط مستقیم با تأمین آب از این کشور هستند. به طور ویژه، این مسئله با هیچ یک از دیگر کشورهای همسایه قابل مقایسه نیست و نباید چنین اشتباهی صورت گیرد که ایران را با کشورهای دیگر در این زمینه مشابه تصور کنیم.

مذاکرات ایران با افغانستان چه نتایجی داشته است که بی اثر است؟

کلانتری تاکید داشت : ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ یک قرارداد آبی به امضاء رسانده‌اند که بر اساس آن، متوسط میزان آبی که باید از سوی افغانستان به سمت ایران جاری شود، ۲۶ متر مکعب در ثانیه تعیین شده است. این مقدار آب برای مصرف شرب و کشاورزی در نظر گرفته شده و مسائل زیست‌محیطی نیز به صورت جداگانه بررسی می‌شود. البته افغان‌ها بر این باورند که این مقدار آب همان اندازه‌ای است که باید به ایران داده شود. اما در قرارداد همچنین ذکر شده است که حداقل میزان آب مورد تأمین باید شش متر مکعب در ثانیه باشد و هیچ‌گاه نباید جریان آب به طور کامل قطع شود.با این حال، اطلاعات دقیق‌تری از روند اجرای این قرارداد در دسترس نیست و مشخص نیست که وزارت امور خارجه ایران در مذاکرات خود با دولت طالبان به چه نتایجی دست یافته است. در هر صورت، حق ایران برای تأمین آب از افغانستان همچنان پابرجاست.

 ایران باید سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب از افغانستان دریافت کند

کلانتری با گفتن از اینکه ایران به عنوان یک کشور همسایه و دارای منافع مشترک با افغانستان، این انتظار را از دولت افغانستان دارد که در تأمین حق‌آبه‌ها و روابط دوجانبه به منافع ایران نیز توجه داشته باشد بیان داشت:  متأسفانه در برخی مواقع، طالبان و دولت افغانستان در مذاکرات درباره حق‌آبه و مسائل آبی ایران، بیشتر به منافع خود در افغانستان توجه کرده و از ذکر منافع ایران غافل می‌شوند.در حالی که ما در توافق‌نامه‌ای که در سال ۱۳۵۱ با افغانستان به امضاء رسانده‌ایم، حقوق خود را در زمینه تأمین آب از افغانستان تثبیت کرده‌ایم، متأسفانه در عمل این حقوق به‌طور کامل اجرایی نمی‌شود. طبق این توافق، ایران باید سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب دریافت کند، که در واقع معادل ۲۶ متر مکعب آب در ثانیه است. علاوه بر این، باید به تأمین حق‌آبه‌ای برای محیط زیست هامون، که مشترک بین ایران و افغانستان است، نیز توجه شود.

جنگ خاموش آبی افغانستان با ایران!

 به نظر می‌رسد که طالبان در بخش پرداخت حقابه یک جنگ خاموش در حوزه آبی است با ایران آغاز کرده است، عیسی در این خصوص توضیح داد:

ما به‌عنوان کشور همسایه و دارنده منافع مشترک با افغانستان، باید به شدت پیگیر تأمین حق‌آبه‌های خود باشیم و از هر گونه کوتاهی در این زمینه جلوگیری کنیم. همانطور که در روابط با کشورهایی نظیر عراق، ایران به‌درستی به تأمین حق‌آبه‌ها و تقسیم منابع آبی مشترک پرداخته است، باید این رویکرد را در مورد افغانستان نیز به کار ببریم. در این راستا، وزارت امور خارجه و وزارت نیرو باید با دقت بیشتری این مسائل را پیگیری کنند.آقای عباس عراقچی وزیر امورخارجه، در زمینه مسائل آب‌های مرزی و مشترک ایران با دیگر کشورها تجربه گسترده‌ای دارد. ایشان در این حوزه تسلط کامل دارند و می‌توانند در حل و فصل مشکلات مربوط به حق‌آبه‌ها نقش مؤثری ایفا کنند.

عراقچی متخصص دیپلماسی آب است اما در این بخش همچنان ضعف داریم!

کلانتری گفت:ایشان به عنوان یکی از متخصصین برجسته در این زمینه، به‌طور دقیق و عمیق مسائل مربوط به آب‌های مرزی و تخصیص حق‌آبه‌ها را درک می‌کند و می‌تواند در مذاکرات بین‌المللی و حل مشکلات آبی ایران نقش قابل توجهی ایفا کند.سابقه‌ کاری ایشان، که شامل مسؤولیت‌های متعدد در زمینه سیاست خارجی و آب‌های مشترک است، به‌ویژه در دوران معاونت وزیر امور خارجه، ایشان را به فردی با تجربه و آگاه در این حوزه تبدیل کرده است. به‌ویژه در مذاکرات مرتبط با حق‌آبه‌ها، آقای عراقچی با تسلط به مسائل حقوقی و سیاسی مرتبط با منابع آبی، توانسته است منافع ایران را در بسیاری از موارد تأمین کند. در نتیجه، قرار داشتن ایشان در جایگاه  وزارت امور خارجه  در مسائل مرتبط با منابع آبی و به‌ویژه مذاکرات با کشورهای همسایه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

خانم انصاری در خصوص وظایف خود در برابر وزارت نیرو و وزارت امور خارجه مسئولیت‌هایی دارند

رئیس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در خصوص اینکه نقش آگاهی رسانی از اهمیت دیپلماسی آب از سوی سازمان حفاظت سازمان حفاظت از محیط زیست چیست گفت:  باید در این زمینه نقش فعالی ایفا کند و وزارت امور خارجه و وزارت نیرو را در پیگیری مسائل محیط زیستی و اجتماعی ناشی از بحران‌های آبی یاری دهد. این همکاری‌ها می‌توانند منجر به آگاهی‌بخشی بیشتر نسبت به تهدیدات زیست‌محیطی و اجتماعی کمبود منابع آبی در منطقه شوند و همچنین فشار بیشتری بر دولت‌های همسایه برای رعایت توافقات آبی وارد کند.خانم انصاری در خصوص وظایف خود در برابر وزارت نیرو و وزارت امور خارجه مسئولیت‌هایی دارند. ایشان باید به عنوان یک مدافع جدی در حفظ تالاب هامون، به خصوص در برابر وزارت نیرو و وزارت امور خارجه، مطالبه‌گر باشد. همان‌طور که ایشان باید در برابر مسائل مربوط به تالاب جازموریان نیز مدعی باشد، باید در خصوص تالاب هامون نیز از حق‌آبه‌ها دفاع کند. در این راستا، خانم انصاری باید از وزارت نیرو و وزارت امور خارجه مطالبه کند که حق‌آبه‌ها به درستی به محیط زیست و مناطق مختلف تخصیص یابد.اما نکته‌ای که وجود دارد این است که خانم انصاری به عنوان مذاکره‌کننده با افغان‌ها مجاز نیست به تنهایی وارد مذاکرات رسمی شود. وزارت امور خارجه باید به عنوان مسئول اصلی، وارد گفتگوهای دوجانبه با افغانستان شود. وظیفه خانم انصاری این است که میزان آب مورد نیاز برای حفظ محیط زیست، آب شرب و کشاورزی را مشخص کند. ایشان باید تعیین کند که تالاب هامون به طور مثال به ۵۰۰ میلیون یا ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد و این میزان باید از افغانستان تأمین شود. این مطالبه‌گری به‌طور دقیق باید از وزارت خارجه و وزارت نیرو انجام گیرد و وزارت خارجه باید به‌عنوان نهاد مذاکره‌کننده با دولت افغانستان، مسئله تأمین حق‌آبه را پیگیری کند.

کلانتری در خصوص اینکه ایران قادر است برای رسیدن به حقآبه از چه اهرم هایی در برابر افغانستان استفاده کند گفت:  ایران از اهرم‌های مختلفی برای مذاکره با طالبان برخوردار است. از جمله این اهرم‌ها، موضوع ترانزیت است، چون افغانستان به شدت به ایران برای حمل و نقل کالا وابسته است. علاوه بر این، افغانستان از انرژی‌های مختلف ایران استفاده می‌کند؛ از جمله برق، گازوئیل و سوخت. همچنین، ایران به عنوان یک کشور همسایه و با تأثیرات اقتصادی گسترده، می‌تواند از این ابزارهای مختلف برای اعمال فشار استفاده کند.اما متأسفانه، در ایران برخی اوقات وزارت امور خارجه به‌طور مؤثر از این ابزارها استفاده نمی‌کند و در برابر طالبان در زمینه تأمین حق‌آبه‌ها و دیگر مسائل زیست‌محیطی، خیلی نرم و بدون تأکید بر منافع ملی عمل می‌کند. باید در نظر داشت که ایران ابزارهایی در اختیار دارد که بسیار بیشتر از آن چیزی است که طالبان در اختیار دارد. ولی در ایران به نظر می‌رسد که در برخی موارد، مسائل سیاسی داخلی بر منافع ملی غلبه پیدا می‌کند و این امر باعث می‌شود که برخی مسائل مانند تأمین حق‌آبه‌ها به‌طور صحیح و مؤثر پیگیری نشوند.

چرا باید منافع ملی ایران قربانی سیاست‌ها شود؟

کلانتری تاکید داشت : پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا باید منافع ملی ایران قربانی سیاست‌ها شود؟ ایران باید از همه ابزارهای موجود خود به‌طور مؤثر و در راستای منافع ملی استفاده کند، تا طالبان در تأمین حق‌آبه‌ها و دیگر مسائل آبی و زیست‌محیطی به‌درستی به تعهدات خود عمل کند.