هکسره چیست؟
رکنا : هکسره در نوشتار فارسی به اشتباه در خیلی جاها باب شده است.
هکسره / به گزارش رکنا ، هکسره نامی است که بر یک غلط املایی رایج گذاشته‌اند. مشکل هکسره در نوشتار فارسی در مواقعی رخ می‌دهد که ما به جای کسره اضافه (ـــِ) از «ه/ ـه» استفاده کنیم یا به جای «ه/ ـه» کسره اضافه را به کار ببریم. با خواندن این مقاله متوجه می‌شوید که چرا مثلا عبارت «هوا سرده» درست است، اما «کلاسه زبان» غلط املایی به حساب می‌آید؛ می‌توانید به خوبی تشخیص دهید که کجا باید از کسره (ــِـ) و کجا باید از «ه» استفاده کنید.
گفته شده که عنوان هکسره را اولین‌بار، کاربری به نام «وحید آنلاین» در توئیتر، برای این غلط نگارشی به کار برده است. این مشکل در سال‌های گذشته چندان دیده نمی‌شد؛ زیرا بخش زیادی از این ایراد ناشی از نوشتن به زبان محاوره است. با رواج وبلاگ‌نویسی، محیط‌های مجازی مانند مسنجر برای چت کردن، ارسال پیامک، اضافه شدن بخش نظرات به وب‌سایت‌ها و گسترش شبکه‌های اجتماعی و یادداشت‌نویسی در آن، محاوره‌نویسی و شکسته‌نویسی بروز بیشتری پیدا کرده است. شاید چنین نوشتاری در بیست یا سی سال گذشته فقط در اشعار کودکانه و یا ترانه‌ها دیده‌می‌شد. گسترش بیشتر چاپ کتاب‌های حاوی متن ترانه‌ها و اقبال بیشتر به ترانه‌سرایی را هم در رواج شکسته‌نویسی می‌توان مؤثر دانست.
دلیل بروز مشکل هکسره در نوشتار فارسی
این اشکال از این روی به وجود آمده است که ما در زبان فارسی برای صدای e چندین نوع تکواژ داریم. صدای e در انتهای کلمات زبان فارسی دو نمود نوشتاری دارد، اما کاربردهای زبانی متفاوتی برای آن وجود دارد. گاهی ممکن است که در استفاده از «ــِـ» یا «ه/ ـه» اشتباه کنیم و یکی را به اشتباه به جای دیگری استفاده کنیم.
ممکن است با مواردی اینچنینی برخورد کرده باشید که کسی نوشته باشد «حاله من هم خوبه» و یا «حال من هم خوبِ»؛ در حالی که نوشتار درست جمله مورد نظرش «حالِ من هم خوبه» است. در واقع آن فرد می‌خواهد صورت محاوره‌ای جمله «حال من هم خوب است» را بنویسد.
حال بیایید بیشترین موارد بروز این مشکل و ساختار درست آن را بررسی کنیم.
موارد مواجهه با مشکل هکسره
صفت و موصوف یا مضاف و مضافه‌الیه
در ترکیبات وصفی و اضافی بعد از موصوف یا مضاف الیه باید از کسره اضافه (ــِ) بین دو کلمه مورد نظر استفاده کنیم و به کار بردن «ه/ ـه» نادرست است.
کاربرد نقش‌نمای اضافه در صفت و موصوف
اگر کلمه‌ای به عنوان صفت بعد از اسمی اضافه شود، استفاده از «ه» بعد از کلمه موصوف نادرست است.
مثال
درست: حالِ دوستم خوب نیست.
نادرست: حاله دوستم خوب نیست.
درست: اون کتاب مالِ منه.
نادرست: اون کتاب ماله منه.
درست: چه خیابونِ شلوغی بود.
نادرست: چه خیابونه شلوغی بود.
کاربرد نقش‌نمای اضافه در مضاف و مضاف‌الیه
در ترکیبات مضاف و مضاف الیه نیز استفاده از ه برای کلمه مضاف الیه نادرست است.
مثال
درست: کتابِ منو ندیدی؟
نادرست: کتابه منو ندیدی؟
درست: کلاسِ زبان می‌رم.
نادرست: کلاسه زبان می‌رم.
درست: فلاسکِ چای رو با خودت بیار.
نادرست: فلاسکه چای رو با خودت بیار.
درست: زبانِ سرخ، سرِ سبز می‌دهد بر باد.
نادرست: زبانه سرخ، سره سبز می‌دهد بر باد.
حالتی که «ه/ ـه» جزئی از واژه است
از دیگر مواردی که ممکن است با مشکل هکسره در نوشتار فارسی مواجه شویم، حالتی است که «ه/ ـه» جزئی از واژه است و به عنوان حرف اصلی در انتهای کلمه آمده است که به آن «ه غیر ملفوظ» هم گفته می‌شود. در چنین مواردی «ه/ ـه» نباید حذف شود و استفاده از کسره (ــِ) به جای آن نادرست است.
مثال
درست: آفتابه قدیمی
نادرست: آفتابِ قدیمی
درست: چشمه آب
نادرست: چشمِ آب
در چنین مواردی دو واژه آفتاب و آفتابه و چشم و چشمه با هم اشتباه گرفته می‌شوند و معنای جمله عوض می‌شود.
درست: صد دانه یاقوت، دسته به دسته / با نظم و ترتیب، یک‌جا نشسته
نادرست: صد دانِ یاقوت، دستِ به دستِ / با نظم و ترتیب، یک‌جا نشستِ
شعر صد دانه یاقوت از مصطفی رحماندوست
نکته
در ترکیبات وصفی و یا اضافی، هر گاه آخر واژه‌ی موصوف یا مضاف‌الیه مختوم به «های» غیرملفوظ بود یای میانجی یا ه همزه‌دار به صورت (هٔ) بروز پیدا می‌کند. برخی‌ها هم آن را به صورت نیم‌فاصله و «ی» به واژه‌ی مختوم به های غیرملفوظ می‌چسبانند. درباره این مورد و شکل صحیح نوشتار آن اختلاف نظرها وجود دارد. ما در یوتایپ از هیچ‌کدام از این دو روش استفاده نمی‌کنیم و با این نقش‌نما مانند سایر حرکت‌های روی حروف که معمولاً آورده نمی‌شود برخورد می‌کنیم. برای کسب آگاهی بیشتر در مورد این مبحث به مقاله املای درست ه همزه دار (هٔ) یا ه‌ی در همین یوتایپ مراجعه کنید.
به جای فعل «است» و برخی شناسه‌ها و حروف انتهایی برخی واژه‌ها در نوشتن فارسی محاوره
در زبان محاوره‌ای ما به جای فعل «است» یا «هست»، گاهی از صدای e استفاده می‌کنیم. در چنین مواردی نباید از کسره استفاده کرد و باید از «ه» استفاده کنیم.
مثال
درست: حالت چطوره؟ (حالت محاوره جمله «حالت چطور است؟»)
نادرست: حالت چطورِ؟
درست: چه مردِ خوبیه. (چه مرد خوبی است.)
نادرست: چه مرده خوبیِ
درست: امشب تو شهر چراغونه / خونه دیبا داغونه
نادرست: امشب تو شهر چراغونِ / خونه دیبا داغونِ
گاهی در زبان محاوره در انتهای افعال سوم شخص به جای «ـَد» از صدای e استفاده می‌شود. در این مواقع نیز نباید از کسره استفاده کنیم و باید «ه» بیاوریم.
درست: خوب غذا می‌خوره؟ (خوب غذا می‌خورد؟)
نادرست: خوب غذا می‌خورِ؟
درست: میتونه حرف بزنه. (می‌تواند حرف بزند.)
نادرست: میتونِ حرف بزنِ.
درست: دنیای ما عیونه / هر کی می‌خواد بدونه / دنیای ما خار داره / بیابوناش مار داره / هر کی باهاش کار داره / دلش خبردار داره!
(صورت غیر محاوره این ترانه در واقع این‌گونه است: دنیای ما عیان است / هر کسی می‌خواهد بداند / دنیای ما خار دارد / بیابان‌هایش خار دارد / هر کسی با او کار دارد / دلش خبردار دارد!
نادرست: دنیای ما عیونِ / هر کی می‌خواد بدونِ / دنیای ما خار دارِ / بیابوناش مار دارِ / هر کی باهاش کار دارِ / دلش خبردار دارِ!
در محاوره گاهی بعضی کلمات مثلا «اگر»، «مگر» و «دیگر» به صورت «اگه»، «مگه» و «دیگه» نوشته می‌شوند. در چنین مواردی نیز حتما باید از «ه» استفاده کرد.
درست: به نظرم این پرتاب دیگه گُلِه. (به نظرم این پرتاب دیگر گل است.)
نادرست: به نظرم این پرتاب دیگِ گلِ.
درست: اگه نه چطور؟ مگه نه؟ (اگر نه چطور؟ مگر نه؟)
نادرست: اگِ نه چطور؟ مگِ نه؟
استفاده از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه
به اسم هایی که به فرد یا شیء شناخته شده و مشخصی دلالت دارد معرفه می‌گویند. گاهی در زبان محاوره از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه استفاده می‌شود. وقتی این «ه» به آخر یک کلمه اضافه می‌شود، یعنی مخاطب می‌داند در مورد چه کس یا چیزی در حال صحبت هستیم.
مثال
درست: با کی داشتی حرف می‌زدی؟ با همون دختره؟
نادرست: با کی داشتی حرف می‌زدی؟ با همون دخترِ!
درست: کیف کوچیکه توی کمد نیست.
نادرست: کیف کوچیکِ توی کمد نیست.
نکته
گاهی تکواژ «ه/ ـه» برای تحقیر و کوچک شمردن نیز به کار می‌رود.
مثال
درست: پسره دیوانه (پسره‌ی دیوانه)
نادرست: پسرِیِ دیوانه
موارد بالا بیشترین مواردی که ممکن بود به اشتباه هکسره دچار شویم را دربرمی‌گرفت. تشخیص درست استفاده به‌جا از کسره اضافه (ـــِ) یا «ه/ ـه» نیازمند شناخت درست از ساختار جمله‌ها و املای صحیح کلمات است.
و یک نکته مهم...
تایپ ده‌انگشتی مهارتی است که همه به آن نیاز داریم. ما آن را به ساده‌ترین شکل به شما یاد می‌دهیم. امتحانش بی‌ضرر است!آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.
ارسال نظر