تهدید جدی کعبه با ساخت و سازهای اطراف + عکس

به گزارش رکنا،  ریحانه‌سادات طباطبایی یگانه، دکترای معماری و مدرس دانشگاه که در مراسم حج ابراهیمی امسال در مکه مکرمه حاضر بوده است، با ارسال این یادداشت برای ما ، از تهدید معنوی کعبه شریف از سوی ساخت و سازهای پیرامونی مسجدالحرام به ویژه عظیم‌ترین ساختمان جهان، یعنی «ابراج‌البیت» سخن گفته است.

متن یادداشت او را بخوانید:

نشانه‌های شهری (landmark) از مباحث مهم معماری و شهرسازی است. لندمارک به نشانه یا شاخصی گفته می‌شود که به فرد کمک می‌کند تا مکان شهری را به خاطر بسپارد و برای مراحل بعد قابل رجوع باشد.

از این منظر «ابراج البیت» که مجموعه‌ای از هفت برج است، به عنوان لندمارک جدیدی در شهر مکه مکرمه خودنمایی می‌کند.

کارفرمای اصلی ساختمان، شرکت مجموعه بن لادن السعودیه (متعلق به خانواده اسامه بن لادن) است. معمار آن شرکت‌های دارالهنداسه و شرکت آلمانی SL Rasch GmbH هستند که در سال ۲۰۰۲، طرح ساخت آن مطرح و بلافاصله کلید خورد و در سال ۲۰۱۲ افتتاح شد.

«برج سلطنتی ساعت مکه» یا مجموعه «موقوفه ابراج‌البیت» یک مجموعه ساختمانی عظیم است که در مجاورت مسجدالحرام ساخته شده است.

هتل برج قابلیت جا دادن ۱۰۰ هزار مهمان را دارد و با ۶۰۱ متر ارتفاع، بلندترین برج عربستان سعودی و از نظر حجم (با یک میلیون و ۵۰۰ هزار مترمربع مساحت) بزرگ‌ترین ساختمان جهان است. هزینه ساخت این سازه ۱۵ میلیارد دلار آمریکا بوده و به عنوان گران‌قیمت‌ترین سازه جهان رکورددار است.

حال سؤالی مطرح است که از منظر معماری و شهرسازی آیا می‌توان در هر مکانی لندمارک جدیدی آن هم با این وسعت ساخت؟

قطعاً جواب منفی است. ابتدایی‌ترین کار برای هر ساخت و سازی، بررسی بستر طرح و همسایگی‌هاست. در مجاورت مکان‌های تاریخی و توریستی این موضوع حساسیت بیشتری پیدا می‌کند. مثلاً هر ساخت و سازی که موجب خدشه‌دار شدن خط آسمان میدان نقش جهان اصفهان بشود، مجوز ساخت نباید داده شود و یا سختگیری‌های معروف قواعد شهرسازی پاریس، ونیز و ....

حالا در شهر مکه حساسیت موضوع خیلی بیش‌تر از یک بافت تاریخی یا شهر توریستی است. مکه مکرمه تنها شهری است که فقط مسلمانان اجازه ورود به آن را دارند و هر مسلمانی برای ورود به این شهر مقدس باید مُحرِم شود و اعمال عمره را ـ که همه آن اعمال (طواف، نماز طواف، سعی) داخل مسجدالحرام انجام می‌شود ـ انجام دهد؛ لذا گویی کل شهر مکه برآمده و برای مسجدالحرام و در اصل برای کعبه است.

به عنوان مثال یکی دیگر از نشانه‌های شهری مکه، جبل‌النور است که در آن غار حرا قرار دارد؛ مکانی که محل راز و نیاز رسول الله (ص) و جایگاه نزول وحی و اولین آیات قرآن مجید بوده است و سالانه حاجی‌های فراوانی از آن دیدن می‌کنند. یکی از جاذبه‌های این غار، حفره‌ای است که کعبه از داخل آن مشخص بوده و پیامبر (ص) مشغول راز و نیاز با خدای خود می‌شدند؛ در حالی که به خاطر ساخت و سازهای بی‌رویه، امکان دیدن خانه خدا از این حفره دیگر مقدور نیست؛ لذا از منظر معماری و شهرسازی مجوز این ساخت و سازها به خاطر تخریب این زاویه دید نباید داده می‌شد.

حال در خصوص «ابراج‌البیت»، موضوع خیلی حادتر می‌شود؛ زیرا در حریم مسجدالحرام است و ساخت آن موجب تخریب بافت قدیمی مکه و به ویژه دو قلعه معروف زمان عثمانی شده است.

همچنین برای ساخت این برج، در همان زمانی که ترکیب اصلی این سازه مشخص شد، بسیاری از وبسایت‌های اسلامی و غیراسلامی به هیات عجیب و «ابلیسک‌وار» آن اشاره کردند. گویی نمادهای ابلیسک‌وار شیطان که از قدیم هدف «رَمی» حجاج بیت‌الله الحرام بود، از جلوی سنگ‌های مومنین برداشته شد و در خفا با وِردی شیطانی تبدیل به این سازه اهریمن‌وار شد که زرق و برق آن در نگاه نخست انسان را به یاد شهر توریستی عربی برای نمایش «ترین‌ها» می‌اندازد. و تمام توجه حجاج را از کعبه و مسجدالحرام به سمت این برج می‌کشاند.

متاسفانه هرساله از داخل صحن و در کنار کعبه خط آسمان مسجدالحرام آسیب بیشتری می‌بیند و این موضوع از منظر معماری و شهرسازی بسیار اسفناک است و در زاویه‌ای که ابراج‌البیت قرار دارد به علت حجم وسیع ساختمان، ارتفاع زیاد، وجود بزرگ‌ترین ساعت دنیا در بالای این برج و نورپردازی ساختمان توجه حجاج به جای کعبه و سیر در انفس به این برج و سیر در آفاق معطوف می‌شود و از این منظر بسیار جای بحث است.

ساعت بالای ابراج‌البیت

نکته مهم دیگر این است که از تمام نقاط شهر مکه، ساعت بالای این برج مشخص است که بسیاری با توجه به مجاورت این بنا با مسجدالحرام از این ساعت برای تعیین قبله استفاده می‌کنند؛ این در حالی است که چناچه در جنوب شرقی یا شمال غربی مکه باشیم تا حدود اختلاف جهت ٣٠ درجه ممکن است جهت قبله جابجا شود.

مجموعاً تصور می‌شود ساخت این برج بدون توجه به میراث فرهنگی اسلامی و قواعد شهرسازی مدرن است و امید می‌رود ساخت و سازها در مکه بیش از این به هویت اصلی شهر یعنی خانه خدا آسیب نرساند.