زندگینامه حضرت فاطمه زهرا (س) از ولادت تا شهادت

به گزارش رکنا، سوم جمادی الثانی مصادف با شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) دختر گرامی حضرت رسول(ص) و همسر حضرت علی(ع) می باشد. زندگینامه حضرت زهرا(س) از تولد تا شهادت، مملو از حوادث اما درسهایی بزرگ برای همه اعصار و نسل هاست.

حضرت زهرا (س) در نزد مسلمانان، برترین و والاترین مقام بانوی جهان در تمام قرون و اعصار را دارد، به طوری که پیامبراکرم(ص)، حضرت زهرا را اولین و آخرین سرور زنان در تمام دنیا معرفی کرده است. حضرت زهرا(س) یکی از پنج عضو آل عبا است که نسل پیامبر(ص) را ایشان ادامه داند. در این بخش از دین و مذهب نمناک، به زندگی کوتاه مدت، اما بسیار بافضیلت حضرت زهرا(س) می پردازیم.

تولد حضرت فاطمه زهرا(س)

حضرت فاطمه الزهرا(س) در سال پنجم پس از بعثت و در روز ۲۰ جمادی الثانی در مکه به دنیا آمد.

انس بن مالک می گوید:

«از مادرم درباره شمایل حضرت فاطمه سؤال کردم، در جواب گفت:فاطمه مثل ماه در شب چهاردهم یا مثل آفتابی بود که تازه از زیر ابر خارج شده و یا تازه وارد آن می گردید، و رنگ پوستش سفید و روشن بود». (ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج ‌۳، ص ۳۵۶)

پدر و مادر حضرت فاطمه زهرا (س)

نام پدر حضرت زهرا (س) محمد بن عبدالله (ص)، خاتم پیامبران الهی و برترین مخلوق خداوند است.

مادر حضرت زهرا (س) خدیجه دختر خویلد، از زنان بزرگ و شریف قریش و نخستین بانوی مسلمان در اسلام است که تمام ثروت خود را در راه اسلام صرف کرد.

نام و القاب حضرت زهرا(س)

نام مبارک او، فاطمه (ع) و القابی همچون زهرا، صدیقه، طاهره، مبارکه، بتول، راضیه و مرضیه ذکر شده است.

فاطمه، در لغت به معنی بریده شده و جدا شده است. بر اساس احادیث نبوی، علت این نامگذاری بدین جهت است که پیروان حضرت فاطمه (ع) به سبب او از آتش دوزخ بریده، جدا شده و برکنارند.

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:

«إنّی سمّیت ابنتی فاطمة لأنّ اللّه عزّ و جلّ فطمها و فطم من أحبّها من النّار». (عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۴۶)

«من نام دخترم را فاطمه علیها السلام گذاشتم؛ زیرا خدای عزوجل فاطمه علیها السلام و هر کس که او را دوست دارد، از آتش دوزخ دور نگه داشته است».

زهرا به معنای درخشنده است.

صدّیقه به معنی کسی است که به جز راستی چیزی از او صادر نمی شود. طاهره به معنای پاک و پاکیزه، مبارکه به معنای با خیر و برکت، بتول به معنای بریده و دور از ناپاکی، راضیه به معنای راضی به قضا و قدر الهی و مرضیه یعنی مورد رضایت الهی.

کنیه های حضرت زهرا (س)

کنیه های حضرت زهرا (س) نیز عبارتند از: ام الحسین، ام الحسن، ام الائمه، ام ابیها و...

ام ابیها به معنای مادر پدر است. پیامبر اکرم (ص) دخترش را با این وصف می ستود؛ حضرت زهرا (س) پس از وفات خدیجه (س) غمخوار پدر و مایه آرامش ایشان بود.

رفتار حضرت زهرا (س) با پدر و مادر گرامی خود

حضرت فاطمه(س) در مکه به مدت ۸ سال در راه پیشرفت اسلام و حمایت از پدر در برابر آزار کفار و مشرکان و منافقان تلاش کرد. ایشان در دره شعب ابوطالب، در کنار پدر آزار و اذیت های شرکان را تحمل کرده و موجب تسلی خاطر پیامبر بودند.

حضرت زهرا (س) همیشه احترام بسیاری برای پیامبر(ص) قائل بودند، با اینکه روابط آنها سراسر محبت و صمیمیت بود اما مانع از احترام و توواضع ایشان نسبت به پیامبر(ص) نمی شد.

حضرت فاطمه(س) پدر را «یا رسول الله» خطاب می کرد.

امام حسین(ع) به نقل از مادر خود فرمود:

از آن روزی که این آیه بر پیامبر نازل شد، هیبت آن حضرت مانع آن شد که او را «پدر» خطاب کنم، از این رو می گفتم : «یا رسول الله!» چون پیامبر این برنامه را از من مشاهده کرد، فرمود:دخترم! این آیه درباره تو و اهل بیت تو نازل نشده است؛ زیرا تو از من هستی و من از تو می باشم، بلکه این آیه درباره اهل جفا و متکبران نازل شده که احترام مرا نگه نمی دارند. دخترم! تو مرا با همان کلمه «پدر» خطاب کن که برای آرامش قلب من، بهتر و به خشنودی خداوند، نزدیک تر است. (فاطمه زهرا شادمانی دل پیامبر، ص ۱۳۶)

جایگاه حضرت زهرا(س) در اسلام

حضرت فاطمه(س) جایگاه بسیاری رفیعی در اسلام دارد و به ویژگی های متعددی ممتاز است. 11 امام بزرگوار شیعه (ع) از نسل حضرت زهرا (س) هستند. سوره و آیاتی از قرآن کریم مانند سوره کوثر، سوره انسان، آیه تطهیر و آیه مودت در حق آن حضرت (س) و همسر و فرزندانش نازل گردیده است.

علاوه بر این دوستی و دشمنی با ایشان، به منزله دوستی و دشمنی با پیامبر (ص) است.

پیامبر اکرم (ص) در روایتی فرمود:

تو سیّده و بانوی همه زنان جهان در طول تاریخ هستی. خود فاطمه زهرا سلام اللّه علیها سؤال می کند: «فکیف مریم»؛ چگونه مریم سیّده ی نساء است، که در قرآن هم تصریح شده است(سوره مبارکه آل عمران آیه ۴۲)؟

حضرت می فرمایند: مریم سیّده زنان زمان خود بود و تو سیّده ی زنان همه تاریخ هستی. (بحارالأنوار، علامه مجلسی ج ۳۷ ص ۶۹)

ویژگی های اخلاقی حضرت زهرا(س)

برخی از ویژگی های بارز اخلاقی و انسانی حضرت زهرا(س) که در منابع شیعه و سنی ذکر شده است بدین شرح می باشد:

پارسایی و قناعت به مال اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات

انفاق و ایثار فراوان در اشیای مورد علاقه و نیاز خویش

عبادت خالصانه و نیایش به درگاه باری تعالی

تبلور حیا و عفت

الگوی کامل پوشش و حجاب اسلامی

علم و دانش گسترده

مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان - بعد از رحلت پیامبر(ص) در پاسداری از مقام ولایت حضرت علی(ع) (ابعاد شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س)، ۱۲۵۶)

ازدواج حضرت زهرا (س) با حضرت علی (ع)

یکی از مهم ترین بخش های زندگی حضرت زهرا(س) ازدواج با حضرت علی(ع) بود. شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران اسلام آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند به خواستگاری فاطمه(س) رفتند. (اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ ق، ج ۱، ص ۳۶۳)

پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می فرمود:

«ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.» (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۸، ص ۱۹)

مسئله مهم در ازدواج این دو نفر، علاوه بر مهر و عطوفت، آرامش و تربیت؛ ایمان و تقوا و حفظ دین بود. قرار بود از محفل ساده و بی تکلف و بی ریای آنها، هر لحظه نوری به خواست و اذن خداوند به عرش بلند شود و عرش را نورانی کند.

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«فی بیوتٍ أذن اللّه أنْ ترْفع و یذْکر فیها اسْمه»؛ [این نور] در خانه هایی است که خدا اذن داده [شأن و منزلت و قدر و عظمت آنها] رفعت یابند و نامش در آنها ذکر شود. (سوره نور، آیه ۳۶)

میزان مهریه حضرت زهرا(س)

مهر حضرت فاطمه زهرا (س) بهایی بود که حضرت علی(ع) با فروختن زره خود پرداخت کرد.

فرزندان حضرت زهرا(س)

ثمره این ازدواج مبارک، پنج فرزند به نام های حسن، حسین، زینب، ام کلثوم و محسن (که در جریان وقایع پس از وفات پیامبر (ص) سقط شد)، بود.

همسرداری حضرت زهرا (س)

همسرداری زن به اندازه ای دارای اهمیت است که حضرت علی (ع) می فرماید:

جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است. (کافی، ج ۵، ص ۹)

حضرت زهرا (س) با آن همه فضیلت، همسری نیکو و مطیع برای امیر مؤمنان علی(ع) بود.

امام صادق(ع) می فرماید:

«... علی(ع) آب و هیزم می آورد و حضرت فاطمه آرد می کرد و خمیر می ساخت و نان می پخت و لباس ها را وصله می زد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونه های مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.» (کلینی، روضه الکافی، ص ۱۶۵)

حضرت زهرا (س) هیچ گاه حتی اموری را که احتمال می داد علی (ع) قادر به تدارک آنها نباشد، از او طلب نمی نمود.

امیرالمؤمنین علی(ع) می فرماید:

«به خدا سوگند(در سراسر زندگی مشترک با فاطمه(س) تا آنگاه که خدای عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ کاری او را اکراه و اجبار نکردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی من نکرد؛ هر وقت به او نگاه می کردم رنج ها و اندوه هایم برطرف می شد.» (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۳۴، کشف الغمه، ج ۱، ص ۴۹۲)

یکی از نمونه های اطاعت پذیری ایشان از همسر خویش که در تاریخ نقل گردیده است به ماجرای عیادت خلفای اول و دوم از ایشان در ایام بستری بودنشان مربوط می گردد که حضرت علی(ع) از حضرت زهرا(س) سوال کردند، آیا آن ها را به حضور می پذیری؟

حضرت زهرا(س) در پاسخ فرمودند:

«الْبیْت بیْتک و الْحرّة زوْجتک افْعلْ ما تشاء»؛ خانه خانه توست و من همسر تو هستم. هر آنچه که خودت می دانی انجام بده. (نهج الحیـا، ص ۲۱)

پیامبر هنگام تهیه جهیزیه حضرت زهرا (س) دستور داد تا مقداری عطر نیز تهیه شود و حضرت زهرا (س) نیز در داخل خانه دائماً معطر بودند.

حضرت زهرا (س) و تربیت فرزندان

سیره رفتار حضرت زهرا (س) با فرزندان خود الگویی صحیح برای تربیت صحیح فرزندان است. ایشان با احترام فرزندان خود را مورد خطاب قرار داده و در نتیجه از سوی آنها نیز احترام دریافت می کردند. حضرت زهرا(س) در آموزش، تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خود تلاش بسیاری می کردند.

در حدیث شریف کساء حضرت زهرا (س) در پاسخ سلام فرزند خود امام حسن (ع) می فرماید:

سلام برتو ای نور دیده ام و میوه دلم. و در پاسخ سلام امام حسین (ع) می فرماید:سلام بر تو ای فرزند من و ای نور دیده ام و میوه دلم. حضرت زهرا (س) فرزندان خود را همیشه برای یادگیری و تعلیم و تزکیه آماده می کرد؛

حضرت فاطمه(س) به فرزندش حسن(ع) می فرمود:

«به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن». (سفینة البحار، ج ۱، ص ۲۴۵)

در برخی گزارش های تاریخی آمده است که فاطمه(س) هنگام بازی دادن فرزندش حسن(ع) این اشعار را می خواند:

تو ای حسن به پدرت شبیه شو و حق را آزاد کن و خدای منان را عبادت کن و با کینه توز دوستی مکن. (بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۸۶)

ساده زیستی حضرت زهرا (س) و پرهیز از تجمل

منابع شیعه و سنی نقل کرده ‌اند، امیرمؤمنان و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) و خادمه آنان «فضه» طبق نذری که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.

شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت علی(ع) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند. شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند. آنگاه از سوی خدای متعال سوره «انسان» نازل شد. (امالی صدوق، ص ۲۱۶ و ۲۱۲، کشف الغمه، ج ۱، ص ۴۱۳ و ۴۱۷)

و در این سوره آیه زیر اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد. (مناقب شهر آشوب، ج ۳، ص ۱۴۷ و ۱۴۸، منتهی الامال، ص ۶۸ در ذکر وقایع سال دوم)

«ویطْعمون الطّعام علیٰ حبّه مسْکینًا ویتیمًا وأسیرًا» (سوره انسان، آیه ۸)

ترجمه: و غذا را در عین دوست داشتنش، به مسکین و یتیم و اسیر انفاق می کنند.

تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و از جمله در تفسیر معروف «کشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی «جاراللّه‌ زمخشری» می‌توان یافت.

عبادت حضرت زهرا (س)

حسن بصری می گوید:

در میان امت اسلام، کسی خداپرست تر از فاطمه نبود. آنقدر در نماز می ایستاد که قدم هایش ورم می کرد. (مناقب، ج ۳، ص ۳۴۱)

ابن عمره از پدرش نقل می کند که گفت:از امام صادق(ع) پرسیدم:چرا فاطمه (س) زهرا نامیده شد؟

امام صادق(ع) فرمود:

چون وقتی که در محراب عبادتش به نماز می ایستاد فروغ نورش برای ساکنان آسمان می درخشید همانگونه که نور ستارگان آسمان برای زمینیان می درخشد. (علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۱۵)

پیامبر (ص) درباره حضرت زهرا (س) می فرمود:

ایمان به خدا در اعماق دل و باطن روح زهراچنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا خودش را از همه چیز فارغ می سازد. فاطمه دخترم بهترین زن عالم است. پاره تن من و نور چشم من و میوه دل من و روح و روان من است. حوریه ای است به صورت انسان.

آنگاه که در محراب عبادت می ایستد نورش برای ملائک آسمان درخشندگی دارد و خداوند به ملائکه خطاب می کند:بنده مرا ببینید! چطور در مقابل من به نماز ایستاده و اعضای بدنش را خوف می لرزد و غرق عبادت است! ای ملائکه گواه باشید که پیروان فاطمه را از عذاب دوزخ در امان قرار دادم. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۲)

ماجرای غصب فدک

پس از ماجرای سقیفه و غصب خلافت، از نخستین اقدام های خلیفه این بود که فدک را از تصرف زهرا(س) و امیرالمؤمینین (ع) خارج کند. از این رو ابوبکر دستور داد تا عوامل و کارگران آن حضرت را از فدک اخراج کردند و آن را به بیت المال ملحق نمودند. (اصول کافی، ج ۱، ص ۵۴۳)

وی برای توجیه کار خود به روایتی دست یازید که جز او هیچ یک از صحابه و روات آن را نقل نکرده اند.

در صحیح بخاری آمده است که ابوبکر در پاسخ حضرت زهرا (س)، که به اقدام وی اعتراض نمود، چنین گفت:

«إنّ رسول اللّه قال:لانورث ما ترکناه صدقة؛ ما ارث نمی گذاریم، هر چه از ما بماند صدقه است.» (صحیح بخاری، جلد ۵، ص ۱۹۸)

حضرت زهرا(س) در جریان غصب فدک و دفاع از خلافت امیرالمومنین(ع) خطبه ای خواند که به خطبه فدکیه معروف است.

حضرت زهرا (س) و مشارکت در مسائل اجتماعی و سیاسی

حضرت زهرا (س) تا حد ممکن از حضور در انظار عمومی پرهیز می کرد اما در صورت لزوم و مواقع حساس، مسئولیت خود را انجام می داد.

در روایات تاریخی آمده است که:

در غزوه احد هنگامی که حضرت زهرا (س) چهره پر از خون پدر را مشاهده کردند، خون ها را از رخسار پدر، پاک نمودند در حالی که امیر مومنان(ع) با سپر خویش آب می ریختند و فاطمه(س) را یاری می کردند. آن حضرت چون دید جریان آب و شستشو، خونریزی را بیشتر می کند به همین جهت در پی چاره اندیشی خویش تکه حصیری آورد و آن را با شرایط خاصی سوزانید و خاکسترش را بر روی زخمها نهاد تا خون باز ایستد و چنین شد که خون بند آمد. (فاطمه زهرا (س) از ولادت تا شهادت، محمدکاظم قزوینی؛ ص ۱۶۸)

حضرت فاطمه (س) در غزوه احزاب برای امیرالمؤمنین(ع) و رسول خدا (ص) نان و غذا می برده اند. (ذخائر العقبی، ص ۴۷)

حضرت زهرا(س) در فتح مکه نیز حضور داشته و به پدر و همسرشان کمک می کردند. در جریان بیعت زنان مشرک با پیامبر نیز حاضر بودند. (واقدی، المغازی، ج ۲، ص ۸۳)

عیادت از حضرت زهرا (س) هنگام بیماری

بنابر روایات بسیار، حضرت زهرا (س) تنها ۹۵ روز پس از رسول خدا در این دنیا زندگی کردند. ایشان بر اثر شدت ضربه ای که در هجوم به خانه اش وارد گشته بود در بستر بیماری افتاد. ایشان در آن زمان، حضرت محسن(ع) را باردار بود اما به دلیل این اتفاق، فرزند خود را از دست داد.

در این ایام ابوبکر و عمر درخواست ملاقات ایشان را کرده و از حضرت علی(ع) خواستند که وساطت کند. حضرت زهرا(س) در ابتدا مخالف حضور آنها بود اما سرانجام رضایت داد و در برابر آنها این کلام پیامبر اکرم (ص) را که فرموده بود:خدا و ملائکه را شاهد و گواه می گیرم که شما دو نفر مرا به غضب آوردید و رضایت مرا فراهم ننمودید، اگر پیغمبر(ص) را ملاقات کنم از شما شکایت خواهم کرد.

حضرت فاطمه (س) مرتب می فرمود:

«و الله لادعونّ الله علیک عند کلّ صلوة اصلّیها». به خدا قسم در هر نمازی که می خوانم تو (ابوبکر) را نفرین می کنم. (صحیح بخاری، ج ۵، ص ۱۷۷)

شهادت حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا(س) که مدتی بر اثر ظلم هایی که بر ایشان وارد شده بود در بستر بیماری بودند سرانجام در روز سوم جمادی الثانی سال یازدهم هجری به شهادت رسیدند. البته در مورد تاریخ دقیق شهادت ایشان اختلاف وجود دارد اما مشهورترین نقل قول، این است که حضرت زهرا(س) تنها ۹۵ روز پس از رحلت رسول خدا در این دنیا زندگی کرده و در ۱۸ سالگی به شهادت رسیدند.