وقتی خود علم مورد پرسش قرار می‌گیرد

یکی از صاحبنظران این حوزه در توضیح فلسفه علم چنین می‏نویسد: «فلسفه علم به معنای «علم شناسی» علم است. برای مثال فیزیک، علمی است که از تحولات ماده و انرژی و روابط جرم، نیرو، سرعت، شتاب، فشار، الکتریسیته، نور، میدان مغناطیس و ... سخن می‏ گوید. واقعیتی که در فیزیک مورد تحقیق است، طبیعت خارجی است و دانشی که ما را با چهره خاصی از این واقعیت آشنا می‏ سازد، فیزیک نام می‌‏گیرد. پس از آنکه از طبیعت خارجی آگاهی‌هایی به دست آمد و دانش فیزیک متولد شد (دانش درجه اول)، حال، خود این دانش (یعنی فیزیک) به منزله یک موجود خارجی مورد مطالعه و کاوش قرار می‏گیرد. یعنی از چگونگی تولد و رشد علم فیزیک، از ابزار و روش تحقیق در فیزیک، از نوع تئوری‌های آن، از واقع نمایی آن، از تحولات آن، از روابط قانون‌های آن، از حوزه عمل آن و ... سؤال می‌‏کنند و به دنبال پاسخ می‏ گردند. اینجاست که فلسفه علم فیزیک (دانش درجه دوم) به وجود می‏ آید. فلسفه علم فیزیک، خود علمی است که در آن علم فیزیک، موضوع تحقیق و بررسی است. یا در مورد علم تاریخ و فلسفه علم تاریخ، همین قاعده صادق است. علم تاریخ، علم به حوادث Accidents گذشته و نقد و تحلیل آن‌هاست. اما فلسفه علم تاریخ، علمی است که در آن درباره چگونگی، توانایی و مرزهای علم تاریخ بحث می‏شود. سؤالاتی که در علم تاریخ مطرح است از این قبیل است: انقلاب کبیر فرانسه چگونه صورت گرفت؟ دلایلش چه بود؟ به چه نتایجی منجر شد؟ آثار آن بر صنعت و سیاست چه بود؟ چه تأثیراتی بر کشورهای دیگر داشت و... . اما پرسش‌هایی که در فلسفه علم تاریخ مطرح است از این قبیل است: آیا علم تاریخ یک علم تجربی است؟ آیا تفسیر پدیده‏‌های تاریخی مانند تفسیر پدیده‏‌های فیزیکی است؟ آیا روش کاوش در تاریخ، روشی تجربی است؟ آیا می‌‏توان قانون‌های تاریخی داشت؟ تاریخ یک هنر Art است یا یک علم؟ و... . به خوبی دیده می‏شود که نوع سؤالات متفاوت است و در حالی که در مورد اول، سؤالات ناظر به حوادث خارجی‏اند (خود تاریخ)، در دومی سؤالات ناظر به دانشی است به نام علم تاریخ»(1). پس فیلسوف علم به دنبال پاسخ دادن به این پرسش‌ها ست:

«1- چه مشخصه ‏هایی تحقیق علمی را از دیگر انواع پژوهش متمایز می‌‏سازد؟

2- دانشمندان باید در مطالعه و بررسی طبیعت چه روش‌هایی را به کار گیرند؟

3- برای آنکه یک تبیین علمی صحیح باشد، چه شرایطی باید وجود داشته باشد؟

4- قوانین و اصول علمی از نظر شناسایی یا معرفت بخشی، چه مقام و موقعیتی دارند؟»(2).

اگر با این مقدمه کنجکاو شده‌اید درباره ابعاد دیگر فلسفه علم بیشتر بدانید، پرونده امروز را دنبال کنید، شاید ترجیح دادید در انتخاب رشته کارشناسی ارشد، این رشته را انتخاب کنید.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

احمد کاظمی