با «میتسیگو سایتو»، سفیر جدید ژاپن در تهران که قریب به سه ماه از مأموریتش در تهران می‌گذرد در جریان بازدید او از مؤسسه «ایران» گفت‌و‌گو کردیم. گفت‌و‌گویی که در بحبوحه تلاش کشورهای اروپایی طرف برجام و شرکای آسیایی ایران برای حفظ مناسبات دوجانبه با کشورمان و با ابتنا بر تحقق منافع اقتصادی آن انجام شد تا اغلب سؤال‌های ما از «میتسیگو سایتو»، تحت تأثیر تحولات یاد شده، حول محور سیاست‌های اقتصادی و سیاسی توکیو نسبت به تهران پرسیده شود.

در آستانه فرا رسیدن نودمین سالروز برقراری روابط دیپلماتیک میان ایران و ژاپن، رابطه دو کشور را با توجه به فراز فرودهای تاریخی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حفظ رابطه سیاسی میان ایران و ژاپن برای ما اهمیت زیادی دارد. ایران به عنوان یک کشور دارای نفت و گاز در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس، منبع ارزشمندی برای تأمین نیازهای کشور ژاپن محسوب می‌شود. مجاورت ایران در کنار تنگه هرمز و صادرات 90 درصد نفت خاورمیانه از این تنگه، جایگاه ایران را دوچندان می‌کند. ضمن اینکه معتقدیم تلاش برای برقراری صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه بدون در نظر گرفتن ایران به عنوان یک کشور قدرتمند امکانپذیر نیست.

به نظر می‌رسد روابط سیاسی ایران و ژاپن همپای رابطه اقتصادی‌شان نبوده است. حجم و سطح پایین رفت و آمد مقام‌های سیاسی دو کشور تأییدکننده چنین دیدگاهی است... چرا؟

تعداد رفت و آمد مقام‌های دو کشور کم هم نبوده است. این حقیقت است که رفت و آمدهای زیادی میان مقام‌های ایرانی و اروپایی برقرار است. یکی از دلایل مهم آن می‌تواند فاصله جغرافیایی باشد. به عنوان مثال اگر مقامی از اروپا به تهران سفر کند، می‌تواند بدون اقامت یک شب به کشور خود بازگردد اما فاصله پرواز از ژاپن به ایران حدود 10 ساعت طول می‌کشد. اگر چه قبلاً مسائلی چون اختلاف بر سر موضوع هسته‌ای و تحریم‌ها در تعداد کم رفت و آمد مقام‌های ایران و ژاپن مؤثر بود اما الان حداقل یکی از مهم‌ترین دلایل، فاصله جغرافیایی است. با این حال این مراودات همچنان برقرار است. ژاپن نیازمند تأمین انرژی از منطقه خلیج فارس است. برای تأمین پایدار انرژی، صلح و ثبات در این منطقه لازم است. به این دلیل ژاپن به اهمیت نقش ایران به عنوان یک کشور بزرگ در منطقه واقف بوده و بنابراین طبیعی است که روابط سیاسی‌اش با ایران را مهم بداند. در تاریخ 19 ژانویه، ژاپن با جمهوری اسلامی ایران در وزارت امور خارجه در مورد حقوق بشر و گسترش نقش زنان که این موضوعات برای هر دو کشور مهم تلقی می‌شوند، گفت‌وگوهای خوبی انجام داد.

زمانی که درباره روابط سیاسی صحبت می‌کنیم نباید اهمیت موضوع تبادلات پارلمانی را نادیده بگیریم. در تاریخ 17 ژانویه در توکیو مراسم افتتاحیه نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک ژاپن و ایران برگزار شد و آقای کیشیدا، رئیس گروه دوستی پارلمانی ژاپن و ایران و رئیس شورای تحقیق سیاسی حزب لیبرال دموکرات ژاپن، در آن مراسم شرکت کرد. آقای کیشیدا، وزیر سابق امور خارجه ژاپن بوده و دوبار به ایران سفر کرده است. در تاریخ 23 ژانویه نیز مراسم افتتاحیه نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک در سفارت ژاپن در جمهوری اسلامی ایران برگزار شد و نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی ایران نیز در این مراسم شرکت کردند.

زیربنای روابط سیاسی، ملت دو کشور هستند. مراسم نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک نمادی است که نشان می‌دهد در طول این مدت ملت دو کشور تلاش کرده و روابط‌شان را حفظ کرده‌اند. بنابراین تقویت روابط در سطح ملت موضوعی است که می‌خواهم با معرفی فرهنگ ژاپن از جمله پاپ کالچر (اشتراکات فرهنگی) دنبال کرده و روابط دو کشور را گسترش بدهم.

با وجود اراده جدی که از سوی مقام‌های بلندپایه دو کشور برای تقویت روابط سیاسی تهران و توکیو دیده می‌شود، رؤسای دو کشور از جمله آقای حسن روحانی رئیس جمهوری ایران و آقای شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن تاکنون سفر متقابل نداشته‌اند؛ دلایل آن را چه می‌دانید؟

به عنوان سفیر ژاپن در جمهوری اسلامی ایران از صمیم قلب خواستار سفر نخست وزیر آبه به جمهوری اسلامی ایران هستم و بسیار آرزومند تحقق سفر جناب آقای دکتر روحانی، رئیس جمهوری محترم به ژاپن هستم. نقش من به عنوان سفیر، فراهم کردن شرایط تحقق این سفرهاست. قصد دارم با استفاده از فرصت برگزاری نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک ژاپن و جمهوری اسلامی ایران، روابط مابین را نزدیکترکنم و هر موقع امکان سفر سران دو کشور فراهم شود، آمادگی‌های لازم را ایجاد کنم.

برای انجام این سفرها چه مقدمات و شرایطی لازم است؟ پیش از این یک سری اقدامات برای رفت و آمد متقابل آقای «آبه» و آقای «روحانی» انجام شده بود.

مطمئناً دلایل سیاسی مانع از انجام این سفرها نشده است و بنده در مدتی که در ایران حضور دارم، تلاش می‌کنم که سفرهایی در چنین سطح انجام شود.

ژاپن به خروج امریکا از برجام چگونه نگاه می‌کند؟ به رغم تلاشی که از سوی شرکای اروپایی برای حفظ این توافق جریان دارد اما به نظر می‌رسد که اراده جدی هم از سوی اروپا و هم کشورهای بزرگ آسیایی از جمله ژاپن برای مواجهه با تحریم‌های امریکا وجود ندارد و این تحلیل غالب است که این کشورها در صورت اصطکاک منافع از عزم و توان لازم برای «نه» گفتن به کاخ سفید برخوردار نیستند. شما به عنوان سفیر کشوری که یکی از شرکای طرف تجاری با امریکا هستید، کدام تحلیل را نزدیک به واقعیت می‌دانید؟

ژاپن کشور عضو مذاکره کننده برجام نیست اما با وجود خروج امریکا از برجام، به طور مداوم از برجام حمایت می‌کند. ژاپن روابط اقتصادی و سیاسی با ایران را مهم دانسته و برای استمرار واردات نفت از ایران با امریکا به طور بسیار جدی رایزنی کرد، در نتیجه این بار جزو هشت کشوری شد که معافیت گرفتند. من شخصاً سوابق این رایزنی را مطالعه و بررسی کردم و اذعان دارم که تا به حال شاهد رایزنی به این جدیت نبوده‌ام.

امریکا برای ژاپن از نظر امنیتی، مهم‌ترین کشور متحد است. بنابراین با توجه به وضعیت دشوار آسیای شرقی، همپیمانی با آن بیش از پیش اهمیت دارد. همچنین سیستم اقتصادی و مالی ژاپن هم ارتباطی تنگاتنگ با سیستم اقتصادی و مالی امریکا دارد. ملاحظات مذکور، برای تصمیم‌گیری سیاست خارجی ژاپن عوامل مهمی هستند. ژاپن بر اساس منافع ملی خود سیاست‌هایش را اتخاذ می‌کند. این طور نیست که سیاست خارجی ژاپن بر اساس اراده امریکا و اتوماتیک تصمیم‌گیری شود. نه تنها ایران بلکه کشورهای دیگر، آزاد هستند هرگونه می‌خواهند، این موضوع را تحلیل کنند.

آیا امکان تمدید دائم معافیت ژاپن از تحریم‌های نفتی امریکا وجود دارد؟ رئیس انجمن نفت ژاپن اعلام کرده که این کشور به دنبال تمدید معافیت‌ها از تحریم‌های امریکا برای ادامه واردات نفت ایران است. در این زمینه چه رایزنی‌هایی با امریکا ترتیب داده شده است؟

رایزنی با امریکا یک موضوع دیپلماتیک بین دو کشور ژاپن و امریکا است و به این دلیل نمی‌توانیم محتویات این رایزنی را توضیح دهیم. اما واضح این است که در ژاپن اراده ادامه واردات نفت ایران تغییر نخواهد کرد.

یکی از اصلی‌ترین محورهای همکاری‌های اقتصادی ایران و ژاپن در طول چند دهه گذشته پس از گسترش روابط دو کشور، موضوع انرژی و قراردادهای نفت و گاز بوده است که همچنان ادامه دارد. بعد از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها، انتظار می‌رفت که سطح روابط اقتصادی ایران و ژاپن افزایش قابل توجهی پیدا کند. اما آمار نشان می‌دهد که روابط ایران و ژاپن پیشرفت چندانی نداشته و ژاپنی‌ها از رقبای آسیایی و اروپایی خود عقب افتاده‌اند؛ چرا؟

شرکت‌های ژاپنی از این به بعد هم علاقه زیادی برای همکاری با ایران دارند. با وجود شروع شدن تحریم امریکا، اغلب شرکت‌های بزرگ ژاپنی از ایران خارج نشده و تجارت با ایران را پر اهمیت می‌دانند.

در ژاپن همزمان با گسترش سریع انرژی تجدیدپذیر و صرفه‌جویی بالا، تمایل برای مصرف نفت در حال کاهش است. اساساً در سیستم ژاپنی تکنولوژی‌ها برای صرفه‌جویی پیشرفت فراوانی کرده و کشش تقاضا برای انرژی منفی است. به این معنی که اگر اقتصادی توسعه پیدا کند، مصرف انرژی در آن کاهش می‌یابد. علاوه بر این واردات نفت بستگی به شرکت‌های خصوصی ژاپن دارد. برای شرکت‌های ژاپنی اصول بازار مهم است و اگر ایران بخواهد نفت بیشتری صادر کند، بایستی قادر باشد که شرایط مطلوب‌تری به شرکت‌های ژاپنی ارائه بدهد. البته شرکت‌های ژاپنی که در ایران فعالیت اقتصادی انجام می‌دهند، با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند.از اول من گفته بودم کار من فراهم کردن شرایط برای توسعه روابط دو کشور است. می‌خواهم برای گسترش روابط اقتصادی، راه حل‌های مناسب را از طریق رایزنی خوب با همتاهای ایرانی‌ام پیدا کنم.

سطح همکاری‌های دو کشور در بــخش‌های غیر نفتی چون برق، آب، صنایع پتروشیمی و فولاد چگونه است؟

من در رابطه با معاملات شرکت‌های خصوصی بین ایران و ژاپن آمار دقیقی ندارم ولی در زمینه‌های غیرنفتی همکاری تنگاتنگ مداوم بین شرکت‌های ایران و ژاپن ادامه دارد. به عنوان مثال یکی از سازمان‌های دولتی ژاپن به نام مرکز همکاری ژاپن برای خاورمیانه (JCCME) همکاری‌های فزاینده‌ای در چهار زمینه تولید برق، توزیع برق، آب و انرژی تجدیدپذیر، دوره‌های کارآموزی و سمینارهایی برای ایرانی‌ها دارد. در همین شرایط کنونی هم ژاپن در حال پیش بردن همکاری‌های حداکثری (تا حد ممکن) است. همکاری دو کشور در بخش غیر نفتی فقط منحصر به برق و آب و انرژی تجدیدپذیر نیست.

چه عواملی می‌تواند ابعاد همکاری دوجانبه ایران و ژاپن را در زمینه تبادلات اقتصادی، گسترده‌تر کرده تا رابطه تنها به خرید و فروش نفت محدود نباشد؟

می‌خواهم تاریخ معاملات بین ایران و ژاپن در زمینه اقتصادی را توضیح بدهم. شاید در ایران این تاریخ فراموش شده باشد. در آوریل 1953 یک تانکر نفتکش به نام نیشو مارو متعلق به شرکت ایده میتسو به بندر آبادان رسید. شاید نیازی نباشد که در مورد اهمیت این اتفاق توضیحی بدهم. شرکت ایده میتسو در زمان ممنوعیت فعالیت شرکت‌های نفتی مهم اروپایی، با دولت مصدق که سیاست ملی شدن صنعت نفت را در پیش گرفته بود، قرارداد منعقد و مبادرت به واردات نفت ایران توسط تانکرهای ژاپنی کرد.

بر اساس این واقعیت تاریخی یک کتاب در سال 2012 به نام Fueled: The Man Called Pirate چاپ شد. این کتاب در ژاپن بیشتر از 4 میلیون نسخه فروش رفت و سال 2016 تبدیل به فیلم شده است. این فیلم بر اساس آنچه در واقعیت افتاده بود ساخته شده و بازیگر اصلی این فیلم منطبق با شخصیت واقعی آقای سازو ایده میتسو (رئیس شرکت ایده میتسو) ایفای نقش کرده است. همچنین هدیه تقدیمی ایشان (آقای ایده میتسو) به ایران هنوز هم در کاخ نیاوران موجود است.بنابراین متوجه می‌شویم که خرید نفت ایران توسط ژاپن در تاریخ روابط دو کشور چقدر مهم بوده، از آن تاریخ به بعد نیز از اهمیت این موضوع کاسته نشده و مهم خواهد ماند.

تهران خواستار سرمایه‌گذاری تولیدی کشورهای خارجی در ایران و ورود تکنولوژی به کشورمان است؛ در این چارچوب، بازارهای اصلی مورد علاقه ژاپن برای ورود به اقتصاد ایران شامل چه صنایع و حوزه‌هایی خواهد بود؟

ایران کشوری با منابع طبیعی فراوان از جمله نفت و گاز است. علاوه بر آن دارای منابع انسانی باهوش، و هر بخش از کشور تولیدات منحصربه فرد دارد. من امکانات فراوان ایران را بعد از رسیدن به اینجا (ایران) درک کردم. تجارت بستگی به زمان و شرایط دارد. این را شرکت‌ها تصمیم می‌گیرند و کار دولت این است که فعالیت این شرکت‌ها را حمایت کند. به عنوان مثال به امضای موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری بین جمهوری اسلامی ایران و ژاپن که در فوریه 2016 منعقد شد، اشاره می‌کنم.اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

مریم سالاری/ احسان بداغی

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: