هفته قبل مجلسی‌ها با 172 رأی موافق در مقابل 43 رأی مخالف یک فوریت این طرح را تصویب کردند. طرحی که خودش 121 امضا داشت. این عددها حالا پشتوانه ششمین تلاش نمایندگان برای ایجاد سازوکار استانی برای انتخابات مجلس را در قالب طرح «اصلاح قانون Law انتخابات مجلس» قوی‌تر از همیشه کرده است. آن هم در شرایطی که صحبت‌هایی درباره برگزاری جلسه مشورتی نمایندگان با شورای نگهبان در خصوص استانی شدن انتخابات مجلس به‌گوش می‌رسد و به موازات آن خیلی‌ها پیشاپیش از مثبت بودن نظر اعضای این شورا سخن گفته‌اند. اما مسأله این است که ماهیت این طرح تفاوت زیادی با طرح‌های مطرح شده قبلی ندارد. مهم تر هم اینکه هنوز دولتی‌ها درباره آن اظهارنظری نکرده‌اند.

8 ماده برای زیر و رو کردن انتخابات مجلس

روز چهارشنبه دوم آبان ماه مجلسی‌ها دو فوریت طرحی را به تصویب رساندند که قرار است قسمتی از سازوکار انتخابات مجلس را تقریباً زیر و رو کند. این طرح با هشت ماده تهیه شده که مهم‌ترین آن بند اول ماده یک آن است که محدوده جغرافیایی انتخابات مجلس را به‌صورت استانی معرفی می‌کند. تعداد نمایندگان هر حوزه استانی معادل تعداد نمایندگان حوزه‌های انتخابیه آن استان است اما هر نامزد انتخاباتی باید منحصراً برای یکی از حوزه‌های استان نام‌نویسی کند. اما با این شرایط انتخابات چگونه برگزار می‌شود؟ جواب این سؤال در مواد 3 تا 8 این طرح داده شده که مهم‌ترین آن موارد جایی است که اشاره می‌کند «از هر حوزه انتخابیه موجود در استان نامزد یا نامزدهایی که حداقل

20 درصد آرای صحیح مأخوذه انتخابیه را کسب کرده و بالاترین رأی در کل استان را به دست آورند، نماینده یا نمایندگان آن استان در حوزه انتخابیه می‌شوند.» به‌عبارتی نامزدها برای رسیدن به کرسی مجلس در این سازوکار، علاوه بر اینکه نیاز به کسب 20 درصد رأی حوزه انتخابیه دارند باید بتوانند در سطح استانی هم آرای لازم را کسب کنند. در ادامه طرح توضیح داده شده در صورتی که حد نصاب مورد نظر برای یک یا چند کرسی به دست نیاید، نامزد یا نامزدهایی که بیشترین رأی را نسبت به سایر نامزدها در همان حوزه انتخابیه در سطح استان کسب کرده باشند به‌عنوان نماینده استان وارد مجلس خواهند شد. حامیان این تغییر می‌گویند استانی شدن انتخابات باعث خواهد شد تا‌ شأن قانونگذاری و نظارت نهاد مجلس در ابعاد ملی احیا گردد. در سال‌های اخیر حتی خیلی از مجلسی‌ها هم معتقد هستند به‌دلیل درگیری بیش از اندازه نمایندگان در مسائل اجرایی و موضوعات خرد و کوچک حوزه‌های انتخابیه،‌شأن نمایندگی مجلس در جاهایی تا حد یک کارگزار محلی افول کرده، کارگزاری که کارش نه قانونگذاری و نظارت در سطح ملی بلکه رفع و رجوع مسائل یک حوزه انتخابیه در پایتخت شده است.

شباهت‌ها با آخرین طرح شکست خورده

آخرین بار اردیبهشت ماه 94 بود که مجلس نهم با وجود مخالفت دولت حسن روحانی و اما و اگرهای فراوان٬ کلیات طرح استانی شدن انتخابات مجلس را تصویب کرد. این مصوبه اما به جایی نرسید چون 2 ماه و نیم بعد شورای نگهبان با بیان ایراداتی اساسی آن را رد و به مجلس ارجاع داد و تا پایان دوره مجلس نهم هم که دیگر درگیر ماجرای برجام و سپس انتخابات دوره دهم شده بود، مجالی برای رفع ایرادات شورای نگهبان به وجود نیامد. در آن زمان شورای نگهبان طرح مصوب نمایندگان را موجب «افزایش هزینه‌های عمومی»، «بروز و ازدیاد اختلافات محلی، قومی، قبیله‌ای و مذهبی» و «کاهش مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت خودشان» دانسته بود. آن طرح هم شباهت‌های زیادی در محتوا با طرحی که یک فوریت آن روز دوم آبان به تصویب نمایندگان مجلس رسید، دارد. از جمله اینکه طبق طرح مجلس نهم قرار بود نامزد یا نامزدهایی که حداقل ۱۵ درصد آرای صحیح اخذ شده در حوزه انتخابیه خود را کسب کنند و بالاترین رأی را در کل استان به دست آورند، نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه محسوب ‌شوند. درست مانند چیزی که در طرح جدید نمایندگان وجود دارد، تنها با این تفاوت که عدد 15 درصد در طرح جدید به 20 درصد افزایش یافته. با این وصف هر چند چهره‌هایی در کمیسیون شوراهای مجلس همچون میرزایی نیکو، شهاب‌الدین بی‌مقدار، غلامرضا کاتب، علی جلیلی و حتی محمدعلی پورمختار می‌گویند این بار شورای نگهبان نظر منفی به این طرح ندارد و موانع استانی شدن انتخابات مجلس رفع شده‌اند اما هنوز به روشنی توضیح داده نشده که این رفع موانع به چه شکل بوده و طرح فعلی به جز برخی اعداد و ارقام چه تفاوت‌هایی با طرح قبلی دارد که شورای نگهبان را ترغیب به پذیرش آن بکند؟ تنها تحول دیدار اردیبهشت‌ماه برخی از نمایندگان موافق این طرح با برخی از اعضای شورای نگهبان برای رسیدن به راهکاری واحد بود که البته از خروجی آن جلسه خبری بیرون نیامد. به‌همین جهت معلوم نیست سخن برخی از نمایندگان از منفی نبودن نظر شورای نگهبان ناظر به خروجی همین جلسه است یا خیر؟ در این باره تنها شهاب‌الدین بی مقدار، عضو کمیسیون شوراهای مجلس روز ششم آبان ماه به خانه ملت گفته است: «راجع به استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی با شورای نگهبان جلساتی برگزار شده و مشخص شده که شورای نگهبان با استانی شدن انتخابات مجلس مشکلی ندارد.»

‌ سابقه 5 تلاش ناموفق

در ایران تنها انتخاباتی که به‌صورت استانی برگزار می‌شود انتخابات مجلس خبرگان رهبری است. در ابتدای انقلاب هم انتخابـات مجلـس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌صورت استانی برگزار شده بود. پیشنهاد انتخابات استانی به شکلی که اکنون دنبال می‌شود اول باردر شورای بازنگری قانون اساسی سال ۱۳۶۸ مطرح شده بود، اما در نهایت وارد قانون اساسی نشد. تصمیم‌گیری درباره استانی‌شدن حوزه‌های انتخابیه به قانونگذاران مجلـس واگـذار شد تا در صورت نیاز بتوان آن را براحتی تغییر داد. در ادامه ادوار پنجم، ششم و هفتم مجلس هم شاهد مطرح شدن و پیگیری طرح استانی شدن انتخابات بودند. این طرح نخسـتین بـار در سـال ۱۳۷۸ در دوره پـنجم مجلـس ارائـه شـد و دومـین بـار تعـدادی از نمایندگان مجلس ششم آن را در سال ۱۳۸۱ به همان صورت قبلی تقدیم هیأت رئیسه کردند. نماینـدگان مجلس هفتم نیز در سال ۱۳۸۶ طرح استانی شدن انتخابات مجلس را پس از اعمـال تغییرات در طرح‌های نمایندگان مجالس پنجم و ششم باردیگر دنبال کردنـد. با اینکه کلیـات طـرح استانی شدن انتخابات مجلس در دوره پنجم رد شد٬ امـا در مجالس ششم وهفتم تا مرحله دریافت نظریات شورای نگهبان پیش رفت. در نخستین طرح مصوب مجلس ششم٬ محدوده جغرافیایی هراستان به‌عنوان حوزه انتخابیـه مجلس تعیین شـد٬ امـا نامزدها باید در یکـی از شهرستان‌های استان ثبت‌نام کرده و مجموع آرای هر نامزد در کل اسـتان مـلاک راهیابی وی به‌عنوان نماینده استان از آن شهرستان به مجلس محسوب می‌شد. هرچند درمجلس هشتم زمزمه‌های استانی شدن انتخابات مجلس باز هم مطرح شده بود اما منتهی به طرح جدی نشد تا اینکه آن‌طور که گفته شد در آخرین سال فعالیت مجلس نهم این موضوع یک بار دیگر توسط نمایندگان پیش کشیده شد.

با این سابقه،تلاش فعلی نمایندگان ششمین تلاشی است که برای استانی شدن انتخابات مجلس صورت می‌گیرد. تلاشی که شاید پررنگ‌ترین وجه ممیزه آن در تعداد موافقان این طرح در مجلس باشد؛ در هیچ‌کدام از دفعات قبلی که این طرح در ادوار مختلف مجلس مطرح بود، درصد نمایندگان موافق آن تا به این حد نرسیده بود که 75 درصد رأی دهندگان با آن موافقت کنند.

‌ موانعی بیشتر از شورای نگهبان

اما در شرایط فعلی این تنها شورای نگهبان نیست که می‌تواند مانع طرح یاد شده باشد؛ دولت خود این روزها سرگرم تهیه لایحه جامع نظام انتخابات کشور است که مسأله شکل برگزاری انتخابات مجلس هم جزئی از آن است. کار دولت روی همین لایحه شاید یکی از موانع جلو رفتن طرح مجلسی‌ها شود. لایحه‌ای که قرار است سیاست‌های کلی انتخابات، ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب را پوشش دهد. برخی‌ها معتقدند که بندهای

1 و 3 سیاست‌های ابلاغی رهبری انقلاب مبنی برعدالت اجتماعی در شناخت مردم از نامزدها و بهره‌مندی برابر همه داوطلبان در تبلیغات انتخاباتی از امکانات عمومی و دولتی کشور می‌تواند در تعارض با انتخابات استانی باشد. مخصوصاً اینکه سند ابلاغی رهبری تأکید جدی بر مشارکت بالا دارد، موضوعی که برخی تحلیلگران معتقدند برگزاری استانی انتخابات می‌تواند روی آن تأثیر منفی بگذارد. هرچند در طرف مقابل نمایندگان مجلس هم اصرار دارند که امکان تعیین سازوکاری برای رفع این تأثیرات منفی کاملاً موجود است. بعید نیست این مسائل هم در ادامه راه تبدیل به ترمزی برای طرح مذکور شوند.

‌ دو استدلال در مقابل یک طرح

در مجموع موافقین این طرح با دو شاه گزاره سیاسی خود اعم از کیفی‌سازی مجلس، توجه به منافع ملی تا منافع منطقه‌ای سعی در تصویب این طرح دارند. آنها می‌گویند فشار مطالبات و مسائل منطقه‌ای روی نمایندگان تمرکز مجلس را از روی مسائل و وظایف ملی آن پرت کرده است. در ادامه همین استدلال است که تأکید می‌شود همراستایی مسائل منطقه‌ای با قدرت و اختیارات نمایندگی جایگاه وکالت مجلس را به‌طور جدی در خطر افزایش پیچیدگی و تقویت لابی‌های ناسالم در حوزه‌های اجرایی کرده است. مضافاً اینکه افزایش دخالت نمایندگان در امور اجرایی شهرستان و استان‌ها هم عموماً یکی از تبعات همین وضعیت عنوان می‌شود.

مخالفان این تغییر هم معتقدند استانی شدن انتخابات دو پیش زمینه اصلی و بزرگ می‌خواهد؛ وجود احزاب قدرتمند و سراسری و تشکیل نظام دو مجلسی متشکل از مجلس سنا و مجلس نمایندگان.

این دسته از ناظران بر این عقیده‌اند که در خلأ وجود این چنین احزاب و ساختاری، استانی شدن انتخابات فقط به نفع لابی‌هایی است که پول و قدرت بیشتری در اختیار دارند. چیزی که موافقان این طرح در مجلس می‌گویند حتی با وجود آن، استانی شدن انتخابات ارزش ریسک کردن را دارد.اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

احسان بداغی

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: