چالش هایی که برجام از آن عبور کرد

رکنا سیاسی: توافق هسته ای ایران و گروه 1+5 بعد از 12 سال مذاکره در حالی تابستان دو سال قبل به سرانجام رسید که دستمایه تحلیل ها و تفسیرهای گوناگونی از سوی کارشناسان در حوزه های مختلف شده بود.

در یک بررسی اجمالی می توان دستاوردها و چالش های توافق هسته ای را در سطوح سه گانه ملی، منطقه ای و بین المللی مورد ارزیابی قرار داد.

باز کردن گره های حقوقی بسته شده بر دست و پای ایران به ویژه با رفع تحریم های شورای امنیت سازمان ملل،اتحادیه اروپا و بخشی از تحریم های آمریکا، بسته شدن پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران (pmd)، آغاز همکاری کشورهای دارای فناوری هسته ای با صنعت هسته ای ایران، رفع موانع پیش روی اقتصاد ایران در حوزه های انرژی، حمل و نقل و بیمه و بانک دستاوردهایی است که اگر با دید منصفانه ای به آن نگریسته شود در این مدت حاصل شده است با این حال این توافق در این مدت با چالش هایی هم مواجه بوده است که این چالش ها باید مورد واکاوی قرار گیرد.

** چالش های داخلی

شاید بتوان مهم ترین چالش داخلی برجام را تبدیل آن به مسئله جناحی و انتخاباتی ذکر کرد. این پدیده را می توان به نوعی رفتار سیاسی نهادیه شده در فرهنگ سیاسی ایرانی نسبت داد. بر این اساس ایرانیان در شرایط خطیر و زمانی که موجدیت ایران در خطر قرار می گیرد اجماع بی سابقه ای برای برون رفت از این شرایط دارند با این حال با رفع تهدید و رسیدن به ساحل آرامش تشتت آرا محافل فکری و سیاسی را در بر می گیرد و انرژی که باید صرف هم افزایی و توسعه شود در مسیر استهلاک قرار می گیرد.به نظر می رسد برجام هم از این قاعده مستثنی نبوده است.

با وجود این که توافق هسته ای ایران و 1+5 تحت رصد هیات نظارت بر اجرای برجام به عنوان نهادی فراجناحی قرار دارد با این حال در این مدت این توافق آسیب های زیادی از جدل های سیاسی جناحی و ساختارهای معیوب اقتصادی به خود دیده است.

قبل از انتخابات ریاست جمهوری یکی از تئوریسین های سیاسی انتخابات را آوردگاه برجامیان و نابرجامیان عنوان کرد. مطابق این تقسیم بندی هرکدام از دو طیف مذکور رویکرد خاصی در قبال توافق هسته ای دارند و اتفاقا یکی از مسائل تاثیرگذار در رای و نظر شهروندان در انتخابات توافق هسته ای و در کل نحوه تعامل در مناسبات خارجی بود. اگرچه ممکن است نقدهایی بر رویکرد موافقان برجام در عرصه داخلی از بابت عدم محاسبه وزن واقعی برجام وارد باشد با این حال عمده ترین چالش پیش روی برجام از جانب کسانی بود که با کوبیدن بر طبل ناامیدی و فقدان دستاوردهای ملموس، شرکت ها و فعالان اقتصادی داخلی و خارجی را هم از ورود به اقتصاد تشنه ایران دلسرد می کنند. کارشناسان درخصوص دستاوردهای اقتصادی برجام بهتر می توانند، نظر بدهند با این حال آنچه در معرض دید افکار عمومی قرار دارد این است که ایران توانست بالاخره و بعد از نزدیک به چهار دهه قراردادهایی برای نوسازی ناوگان هوایی منعقد کند. در این مدت چند فروند هواپیمای نو را به خدمت بگیرد، فروش نفت ایران به میزان دوران قبل از تحریم بازگشته است، توتال در همین روزهای اخیر برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی قراردادی به ارزش 4.8 میلیارد دلار به امضا رساند، در بخش ریلی هم ظاهرا قراردادی با شرکت های ایتالیایی منعقد شده است.

با این حال منتقدان داخلی انتظار دارند برجام تمام عیوب ساختاری اقتصاد ایران را رفع کرده . ایران را در مسیر رقابت اقتصادی و توسعه از رقبا پیش اندازد. حال آن که اگر« اقتصاد وتوسعه اقتصادی» یک متغیر پیوسته محسوب شود، دهها عامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و بین المللی و نیز برجام بر بالا و پایین شدن این متغیر تاثیرگذار هستند. آنچه در این مدت از دید منتقدین و حتی مدافعین برجام مغفول مانده نادیده گرفتن وزن واقعی« برجام»در میان ده ها متغیر دیگر است.

**چالش های منطقه ای

بسیاری از ناظران مسائل منطقه گمان می کردند با توافق هسته ای ایران و گروه 1+5 بحران ها و چالش های منطقه ای هم رفع و رجوع می شوند. با این حال در مدت دو سالی که از این توافق می گذرد، جمهوری اسلامی ایران بیشترین چالش ها را در عرصه مناسبات منطقه ای داشته است و در این میان عربستان و رژیم صهیونیستی و برخی شرکای منطقه ای آنها از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به منافع ملی ایران و عدم کسب دستاورد ملموس از سوی ایراندریغ نکرده اند.

**استفاده ابزاری از تروریسم

خاورمیانه و غرب آسیا سال هاست که درآتش ترور Assassination و افراطی گری می سوزد. در چهار - پنج سال گذشته سوریه، عراق و یمن تبدیل به زمین بازی بازیگران منطقه ای وفرامنطقه ای شده است. گسیل نیروهای افراط گرا از اقصی نقاط جهان به این کشورها با هدف ساقط کردن دولت های قانونی دمشق و بغداد، حمایت لجستیک، تبلیغاتی و مالی و نظامی از تروریست Terrorist ها علاوه بر این که زیرساخت های این کشورها را تا مرز نابودی کامل پیش برد آوارگی میلیون ها انسان و کشته شدن جهان صدها هزار نفر از مردم را به همراه داشته است.

طبیعی است وقتی در مرزهای یک کشور درگیری رخ می دهد، نمی توان نسبت به این درگیری ها بی تفاوت ماند چون به هر حال آتش آن ممکن است به درون مرزها هم کشیده شود. در این شرایط بهترین راهکار نه نظاره کردن و دیدن شعله های آتش بلکه تلاش برای خاموش کردن آن است چه بسا هدف نهایی آتشی که ایجاد شده کشور شما باشد.

** جنگ دیپلماتیک واقتصادی

در میانه مذاکرات ایران و گروه 1+5 عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی تمام تلاش خود را برای ناکام کردن این توافق انجام دادند. لابی های این دو کشور در آمریکا هزینه های کلانی برای موفقیت این توافق به کار گرفتند، با این حال نتوانستند بر منطقه حاکم بر این توافق فائق بیایند.

این دو کشور بعد از توافق هسته ای هم در اتحاد و ائتلافی بی سابقه امکانات و ظرفیت های خود را برای محاصره و منزوی کردن منطقه ای ایران به کار گرفتند.

به دنبال اعدام execution آیت الله شیخ نمر روحانی شیعه عربستانی برخی گروه های خودسر 12 دی ماه 1394 به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در تهران و مشهد حمله کردند. این اقدام خودسرانه اگرچه به برخورد جدی دولت و نظام قضایی مواجه شد با این حال این اقدام بهانه ای در اختیار آل سعود قرار داد تا ضمن قطع مناسبات با جمهوری اسلامی ایران سایر کشورها را در مسیر اجرای منویات خود قرار دهند.

ایران در تمام این سال ها بر گفت و گو، تعامل و دیپلماسی تاکید کرده است. گذشته از اصول حاکم بر سیاست خارجی مندرج در قانون Law اساسی جمهوری اسلامی ایران و اولویت و جایگاه کشورهای اسلامی و مسلمان در سیاست خارجی دولت یازدهم هم در این سال ها تعامل گفت و گو و تنش زدایی را پیگیری کرده است ، ایده هایی همچون «مجمع گفت و گوی منطقه ای» و « منطقه قوی » راهبردهای حاکم بر سیاست خارجی ایران را نشان می دهد. نگاهی به شرایط منطقه نتایج سیاست اصولی و منطقی منطقه ای ایران را نشان می دهد. آزادی Freedom موصل در عراق و شکست های داعش ISIS در سوریه بدون همراهی و کمک های ایران ممکن نبود. از سوی دیگر شاهد شکاف بی سابقه در اردوی ائتلاف عربستان سعودی هستیم و عربستان سعودی در میان نزدیک ترین متحدین خود هم تنهاست با این حال هزینه ها و چالش هایی که در این مدت پیش روی دستگاه دیپلماسی و روابط خارجی ایران قرارداشت را نمی توان کتمان کرد.

**چالش های بین المللی

در سطح بین المللی عمده ترین چالش پیش روی اجرایی شدن برجام، راهیابی دونالد ترامپ Trump به کاخ سفید و کسب اکثریت جمهوری خواهان در کنگره آمریکا بود. شرکای توافق هسته ای –غیر از آمریکا-در این مدت به این توافق پای بند بوده اند. آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد فنی انرژی هسته ای هم بارها پای بندی جمهوری اسلامی ایران به توافق هسته ای تائید کرده است با این حال ترامپ چه در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری و طی ماه های اخیر کماکان رویکرد خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران را حفظ،وحتی آن را تشدید کرده است به طوری که امروز می توان گفت خطوط کلی سیاست خاورمیانه ای و ضد ایرانی دولت ترامپ امروز روشن تر شده است.

تصویب قانون ضد مهاجرتی برعلیه اتباع ایرانی و پنج کشورعمدتا مسلمان دیگر، ارائه طرح ها ولوایح متعدد ضد ایرانی در کنگره آمریکا از جمله مصوبه سنا موسوم به مقابله با اقدامات ثبات زدای ایران، اقدام نظام قضایی این کشور برای مصادره الواح باستانی متعلق به ایران، فروش 110 میلیارد دلار اسلحه به عربستان سعودی با هدف به هم زدن موازنه قوا و تحمیل مسابقه تسلیحاتی ناخواسته به منطقه وایران و اظهارات خصمانه وی در اجلاس ریاض همه و همه حاکی از این است که ترامپ در دوران حضور در کاخ سفید رویکرد خصمانه ای در قبال ایران خواهد داشت.

در این راستا در هفته های اخیر رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا بار دیگر بازگشت این کشور به سیاست سنتی تغییر رژیم ایران خبر داد. سیاستی که در مدت نزدیک به چهار دهه عمر جمهوری اسلامی ایران دستاورد خاصی برای آمریکا به همراه نداشته وعلت اصرار آمریکا بر این رویکرد شکست خورده را نه در منافع ملی آمریکا – بلکه می توان در لابی های صهیونیستی و سعودی در آمریکا یافت. با این حال می توان ادعا کرد برجام توانسته آمریکا را در مسیر مشخص قرار دهد و حتی ترامپ هم مجبور است به رغم انتقاداتی که از برجام می کند به این توافق پای بند باشد.

نشریه آمریکایی ویکلی استاندارد که به محافل محافظه کار نزدیک است به نقل از منابع آگاه از قصد دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای تایید پایبندی ایران به برجام خبر داده است.

به نوشته این نشریه آمریکایی تا روز دوشنبه دولت آمریکا فرصت دارد که پایبندی یا عدم پایبندی ایران به توافق هسته ای با قدرت های جهانی در سال 2015 را اعلام کند و ترامپ در نظر دارد تا پیش از پایان این ضرب الاجل، پایبندی ایران به این توافق را اعلام کند.با این حال دولت ترامپ روز دوشنبه هر تصمیمی بگیرد می توان ادعا کرد مسیر برجام مسیر بی بازگشتی برای آمریکایی ها خواهد بود به ویژه درحال حاضر که در نتیجه سیاست های ترامپ شکاف بی سابقه ای در روابط آمریکا با اروپا پیش آمده است و روسیه و چین هم در نتیجه این سیاست ها هر روز از آمریکا فاصله بیشتری می گیرند و به نظر می رسد کارشکنی در اجرای برجام آمریکا را در مسیر انزوای بیشتر قرار خواهد داد.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.