دخترانی که بچگی نمی‌کنند!

زندگی متأهلی برای این کودکان، اگر نگوییم نگون‌بختی و آینده سیاه را به تصویر می‌کشد؛ راهی هم به‌سوی خوشبختی برای آنها ندارد.

دختران معصومی که گاهی با غفلت، گاهی با ناآگاهی، گاهی از سر فقر والدین و گاهی نیز از سر اجبار وارد مسیری از زندگی می‌شوند که شاید آینده آنان را تباه می‌کند.

کودکانی که شاید روزی می‌توانستند از تجربه میزهای کلاس درس به تجربه گران‌بهای خدمت در کرسی‌‌های بزرگ مسئولیتی در کشور برسند؛ امروز باید ناگهان از دنیای کودکی خود خداحافظی کرده و زندگی دشوار و پرپیچ‌وخم متأهلی را تجربه کنند و همه آن آینده روشنی که برایشان می‌شد تصور کرد را به دست باد بسپارند.

دختران کوچکی که هنوز چیزی از زندگی ندانسته و برای آن آماده نشده‌اند؛ به ناگهان مسئولیتی بزرگ بر شانه‌های نحیفشان گذاشته می‌شود که شاید توانایی تحمل آن را نداشته باشند.

شاید پدران و مادران این کودکان هم مثل همه والدین به امید خوشبختی و رسیدن به آینده‌ای بهتر، عزیزانشان را راهی خانه بخت کرده و شاید هم با خود فکر کردند که «در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست!» و به‌قول‌معروف «علف به دهان بزی شیرین بوده است»؛ اما مشخص نیست آیا به این هم فکر کرده‌اند که «عجله کار شیطان است؟»

پس صدمات روحی و روانی واردشده به این کودکان را چه کسی پاسخ می‌دهد؟ اصلاً چه کسی تضمین می‌دهد که «ازدواج» همان کلید مشکل‌گشا و آینده‌ساز دختر کوچک خانه است؟ از کجا معلوم که این، راهی به‌سوی زندان تباهی و نگون‌بختی آنان نباشد؟ که هست.

بازماندن از تحصیل، آسیب‌های روحی و روانی، آسیب‌های شخصیتی، اشتباهات فراوان در زندگی مشترک به‌واسطه آماده نبودن برای تأهل و بسیاری از این‌ها، تنها بخشی از زیانی است که پدران و مادران این نوعروسان خردسال به آنان می‌رسانند.

زندگی مشترک مسئولیت سنگینی است که حتی افراد در سنین ازدواج هم قبل از آن که وارد این مرحله مهم زندگی شوند؛ باید آموزش‌های لازم و مهارت‌های زندگی را آموخته و آماده ورود به این دنیای تازه از حیات خود شوند تا در کشاکش زندگی کم نیاورده و بتوانند آن را مدیریت کنند.

رسمی که کاش نبود...

وارد خانه‌ای می‌شوم که بیش از رژه ماکیان در حیاط بزرگ آن، عکس دسته‌جمعی خانواده که گویا از سفرشان به مشهد بوده و کنج پنجره یکی از اتاق‌های خانه جا خوش کرده است؛ توجهم را به خود جلب می‌کند.

خانواده عیال‌وار مشهدی ظفر گویا امروز نشانی از آن هیاهوی خانواده پرجمعیت ندارد. محمدرضا، پسربچه 18 - 19 ساله‌ای که در آن عکس 6 نفره حدود 10 ساله به نظر می‌رسید؛ تنها فرزند خانه است که برای مشهدی ظفر و همسرش باقی‌مانده و سه دختر آنها -به قول خودشان- «رفته‌اند سر خانه و زندگی»

از او درباره زندگی دخترانشان سؤال می‌کنم؛ اما جمله «خدا رو شکر اونها هم الان مشغول شوهر و بچه خودشون هستند» مشهدی ظفر نشان می‌دهد که انگار او خیلی مایل به حرف زدن درباره آنها نیست.

بحث را عوض می‌کنم و از او درباره آقا محمدرضا می‌پرسم که همسر مشهدی ظفر خودش سر صحبت را باز می‌کند؛ «آقا تو رو به هر کسی که می‌پرستی نذار (نگذار) محمدرضا هم مثل اون سه تا سیاه بخت بشه»

بله، ازدواج زودهنگام و در دوران کودکی، سرنوشت سیاه هر سه دختر خانواده مشهدی ظفر بود که تنها «رسم قدیمی» آن را برای این خانواده رقم زد.

کودکانی که پا به دنیای متأهلی گذاشتند؛ اما به بهای خداحافظی زودهنگام از دنیای کودکی و نرسیدن آینده روشنی که امکان رسیدن به آن را داشتند.

پرس‌وجو که کردم متوجه شدم که ازاین‌دست خانواده‌ها در این منطقه از استان سمنان کم نیستند و سرنوشت بسیاری از این خانواده‌ها بی‌شباهت به خانواده مشهدی ظفر نیست.

ازدواج زودهنگام دختران یکی از چالش‌های آموزش‌وپرورش در شرق استان سمنان

مدیرکل آموزش‌وپرورش استان سمنان معتقد است که «ازدواج زودهنگام دختران» یکی از چالش‌های مهم نظام تعلیم و تربیت در شرق این استان است.

محمد دستورانی به وجود برخی رسوم و خرده‌فرهنگ‌های گاهاً اشتباه در میان بخشی از خانواده‌های روستایی استان سمنان می‌افزاید: با توجه به این فرهنگ خانوادگی، دانش آموزان دختر روستایی گاهی وادار به ازدواج زودهنگام می‌شوند.

او با اشاره به افزایش نرخ گذر تحصیلی در برخی از شهرستان‌های استان سمنان، به‌ویژه در شرق این استان می‌افزاید: ازدواج‌های زود‌هنگام و چالش‌های فرهنگی درزمینه اهمیت تحصیل دختران، باعث شده است تعداد زیادی از دانش‌آموزان ابتدایی در این مناطق به دوره راهنمایی و دبیرستان نرسند و به‌ناچار ترک تحصیل کنند.

مدیرکل آموزش‌وپرورش استان سمنان، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها را به‌عنوان دیگر عامل مهم برای ازدواج زودهنگام و ترک تحصیل دانش‌آموزان دانسته و می‌افزاید: ازدواج زودهنگام به‌عنوان یکی از چالش‌های آموزش‌وپرورش در شرق استان سمنان است که می‌کوشیم با مهار آن دانش آموزان بتوانند تا پایان دوره متوسطه دوم درس‌خوانده و بعد آگاهانه‌تر، عاقلانه‌تر و درست‌تر انتخاب و ازدواج کنند.

دستورانی با اشاره به بازماندن بسیاری از این دختران از تحصیل پس از ازدواج، از عملکرد این اداره کل برای ادامه تحصیل هرچه بیشتر آنان می‌گوید.

وی اضافه می‌کند: برای آن‌ها مدارس شبانه‌روزی ایجاد شد تا در چرخه تحصیل قرار گیرند و حتی برای خانواده‌ها نیز جلسات آموزش خانواده در طول سال برگزار و به آن‌ها توصیه شد تا اجازه دهند دانش آموزان دوره تحصیل خود را بگذرانند.

قوانین محکمی برای جلوگیری از ازدواج زودهنگام دختران وجود ندارد؛ باید فرهنگ عوض شود

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار سمنان نیز از موضوع ازدواج زودهنگام دختران به‌عنوان یکی از عوامل ترک تحصیل آنان نام‌برده و می‌افزاید: در بحث ازدواج زودهنگام دختران، جای نگرانی است؛ این فرهنگ اشتباهی است که از گذشته وجود داشته و باید با این فرهنگ مبارزه کرد. ازدواج دختری در 13 سالگی، باعث ترک تحصیل او می‌شود.

حبیب‌الله خجسته پور تأکید می‌کند: جامعه باید بپذیرد که سن ازدواج دختران به حداقل 18 سال افزایش یابد. این کار باعث افزایش آمادگی فکری و روحی دختر برای ازدواج و همین‌طور سطح سواد او می‌شود. همچنین باید توجه شود که ازدواج‌های زودهنگام، نقش مؤثری در افزایش طلاق دارد.

وی اضافه می‌کند: ترک تحصیل این دانش آموزان، موضوع ازدواج زودهنگام دختران و مشکلات اقتصادی، از جمله مشکلاتی است که باید در خصوص آن‌ها چاره‌اندیشی کرد؛ البته در حال حاضر تلاش همگانی برای رفع مشکل اقتصادی دانش‌آموزان در شهرستان آغازشده است.

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری سمنان در پاسخ به این پرسش که چه اقدامات قانونی برای جلوگیری از این اقدام خانواده‌ها در نظر گرفته‌شده است؛ از ضعف در قوانین موجود سخن گفته و می‌گوید: باعث تأسف است که قوانین محکمی برای جلوگیری از ازدواج زودهنگام دختران وجود ندارد. البته در استان سمنان در چارچوب قوانین موجود و با پیگیری از مقام قضایی همه تلاش‌ها برای این است که از آمار این ناهنجاری اجتماعی تا حد امکان کاسته شود.

پیامدهای خاص یک تصمیم خاص

یک مدرس جامعه‌شناسی و پژوهشگر این حوزه معتقد است ازدواج و تشکیل خانواده به‌عنوان مرحله‌های مهم و سرنوشت‌ساز در زندگی انسان اگر در سنین پایین و زودهنگام انجام گیرد می‌تواند مشکلات و پیامدهای زیانباری برای افراد ایجاد کند.

مریم سادات حسینی فر اضافه می‌کند که خانواده‌ها باید تلاش کنند تا بستر و زمینه ازدواج و شرایط آن برای فرزندان فراهم شود؛ بدین معنی که فرزندان ازنظر روحی، فکری و جسمی به بلوغ و پختگی کامل رسیده باشند؛ تا زمینه انتخاب و آغاز زندگی مشترک آنها فراهم شود.

به عقیده وی، در ازدواج‌های زودهنگام، افراد هنوز به بلوغ فکری، روانی و عاطفی نرسیده‌اند و از ثبات و پختگی و تعادل شخصیت برخوردار نیستند و هویت واقعی آنها به‌خوبی شکل نگرفته است.

این پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی می‌افزاید: ازدواج‌های زودهنگام بیشتر بر اساس اسرار و فشارهای خانواده، تأثیرپذیری و تبعیت از سنت‌ها و باورها و خرده‌فرهنگ‌های حاکم بر مناطق و فقر فرهنگی، اقتصادی خانواده‌ها صورت می‌گیرد و در اکثر مواقع این ازدواج‌ها بعد از مدتی که زوج‌ها به بلوغ فکری و اجتماعی رسیده و ثبات شخصیت می‌یابند؛ به پشیمانی می‌انجامد و باعث سردی روابط زوجین می‌شود که درنهایت عدم رضایت از زندگی، افزایش اختلافات و تعارضات خانوادگی را در پی دارد.

حسینی فر با اشاره به تداخل ازدواج افراد کمتر از 18 سال با سن آموزش رسمی در مدارس عنوان می‌کند: ترک تحصیل سرنوشت اجباری بسیاری از دانش آموزان کم سن و سالی است که تن به ازدواج زودهنگام می‌دهند. همچنین در روند آموزش بخشی از این افراد نیز وقفه می‌افتد.

وقتی پای شبکه‌های اجتماعی هم به موضوع باز می‌شود...

این مدرس و پژوهشگر علوم اجتماعی معتقد است: ازدواج در سنین کمتر از 18 سال علاوه بر دلایل سنتی و اقتصادی، اکنون و با پیشرفت تکنولوژی دلایل دیگری هم دارد و پای شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی هم به این معضل اجتماعی باز شده است.

وی می‌افزاید: گسترش شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی و در دسترس قرار گرفتن آن برای نوجوانان سبب شده است تا تجربیات عشقی این قشر «ناپخته» جامعه افزایش‌یافته و خواه‌ناخواه روند میل به ازدواج‌های زودهنگام در آنان افزایش یابد و در این زمینه والدین باید بسیار مراقب باشند.

حسینی فر با اشاره به خلأهای قانونی موجود برای پیشگیری از این معضل اجتماعی، بحث اهتمام همگانی دولت و مجلس برای اصلاح قوانین موجود درباره ازدواج را مطرح کرده و می‌گوید: تصویب قوانینی در راستای ممنوعیت ازدواج دختران زیر 18 سال و حمایت دولت از خانواده‌های کم‌درآمد و اقشار ضعیف جامعه در کنار آگاهی بخشی از طریق نظام آموزشی و نیز رسانه‌های جمعی به‌ویژه صداوسیما می‌تواند ناجی کودکان در معرض آسیب ازدواج زودهنگام در سطح کلان باشد.

به گفته وی، اقدامات زیادی نیز در سطح میانی و خرد جامعه برای حل این معضل اجتماعی باید برداشته شود که مهم‌ترین آن، مداخله بهنگام نهادهای مرتبط و دارای مسئولیت در این زمینه است.

کارشناسان بر این عقیده‌اند که مسائلی مانند فقر، عوامل فرهنگی و اجتماعی، حفظ آبرو و شرف خانوادگی و... زمینه وقوع ازدواج زودرس را فراهم می‌کند.

بر اساس تحقیقات انجام‌شده در این زمینه وجود ویژگی‌های بارز کودکی در رابطه زناشویی و عدم آموزش و آگاهی‌های اجتماعی لازم می‌تواند منجر به تضییع حقوق کودک و آزار و بهره‌کشی از وی شود.

اینجاست که به قول فرانسوی‌ها باید توجه داشته باشیم که «ازدواج، زودش اشتباهی بزرگ و دیرش اشتباه بزرگ‌تری است»

ازاین‌رو ارتقای آگاهی‌ها و پیش‌بینی تکالیف و تعیین مجازات مناسب، چنین پدیده‌ای را محدود ساخته و امکان بروز چنین پیامدهای ناگواری را کاهش می‌دهد.

محمدرضا خزر/سمنان