ایمنی و پایداری سدهای کشور روزانه چک می‌ شود/ وضعیت خوب تاب‌ آوری سدها در برابر سیل‌ های احتمالی

به گزارش رکنا، فرهاد ایمان‌شعار معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در گفتگو با شبکه خبری آب ایران درخصوص وضعیت پایداری و ایمنی سدهای ایران اظهار داشت: با توجه به پیش‌بینی که سازمان هواشناسی درخصوص آورده‌ها داشته،‌ در حال حاضر نگرانی خاصی برای رخداد سیل و اینکه آورده قابل توجهی در محدوده سدها داشته باشیم، وجود ندارد.

وی با بیان اینکه ریسک ایمنی یک سد الزاماً برگرفته از مدیریت سیل نیست، افزود: اگر یک سد به دلایل خرابی‌های موضعی یا طراحی و اشکالات ساخت، دچار مشکل باشد پیش از رخداد سیل،‌ این سد می‌تواند دچار مشکل شود که خوشبختانه اکنون در بین سدهای کشور سدی که از بابت آبگیری مشکل حادی داشته یا نگران‌کننده باشد، نداریم.

ایمان‌شعار با اشاره به مفهوم ایمنی یک سد بیان داشت: الزاماً بحث ایمنی یک سد، تنها موضوع نگهداشت آب و کنترل سیل نیست؛ چرا که در طراحی یک سد، هم عمر و دوام یک سد باید ملاک باشد، هم بارهای وارده به آن، با توجه به اینکه در چه جایگاه و چه ساختگاهی ساخته شده است.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: به طور نرمال اگر عمر مفید یک سد ۵۰ یا ۶۰ سال در نظر گرفته شود، باید تبادل رخدادهای حداکثر سیلاب‌های محتمل در آن منطقه را نیز مورد ارزیابی قرار ‌داد.

وی افزود: من معتقدم رفتار یک سد را باید همچون یک موجود زنده در نظر گرفت؛ چراکه یک سد با توجه به وضعیت،‌ ارتفاع آب و با توجه به شرایط دمایی و تابش خورشید تغییر و جابه‌جایی از خود نشان می‌دهد و به همان نسبت وقتی یک سد، ۳۰ سال در مدار بهره‌برداری قرار دارد، نیازمند اقدامات نگهداری، نوسازی و یا مرمت است.

ایمان‌شعار گفت: این موارد به این معنی است که برای بهره‌برداری ایمن از یک سد، همواره باید رفتار سد را کنترل کنیم و با توجه به نیاز آن سد، تجهیزات مستعمل شده نوسازی و تعویض شود. به طور مثال یک سد بتونی ۳۰ ـ ۴۰ ساله به دلیل تواتر هوای سرد و گرم شاید دچار ترک شود که نیاز است بتن آن تراشیده شده و دوباره مرمت شود.

کنترل ایمنی و پایداری سدها در ایران همپای دانش روز دنیاست

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه با بیان اینکه کنترل ایمنی و پایداری سدها در ایران پا به پای دانش روز دنیا پیش رفته است، فرآیند کنترل ایمنی و پایداری سدها را تشریح کرد و گفت: بازرسی فنی و یا بازرسی چشمی گام نخست فرآیند کنترل ایمنی و پایداری سدهاست که به صورت روزانه انجام و گزارش‌های آن در قالب گزارش‌های ماهانه ثبت می‌‌شود. این یک شیوه کاملاً متداول در دنیا است.

ایمان‌شعار بیان داشت: در گام بعد از طریق ابزارهای دقیقی که در تمام سدهای بزرگ نصب می‌کنیم، داده‌هایی به دست می‌آید که در قالب گزارش‌های سالانه (سال شمسی) طی چک‌لیست‌های مصوب، گزارش‌هایی تحت عنوان گزارش‌های رفتارنگاری تدوین می‌شود.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزود: این گزارش رفتارنگاری یک کار تخصصی است که توسط افراد با تجربه و با تحصیلات بالا و تحلیل آن نیز توسط کارشناسان خیلی خبره انجام می‌شود.

وی ادامه داد: در گام سوم نیز چنانچه در نمودارهای رفتارنگاری نشانه‌هایی دال بر شروع رفتار غیرعادی در بدنه‌ یک سد مشاهده شود، مطالعات علاج‌بخشی آغاز می‌شود. این مطالعات علاج‌بخشی، به صورت هدفمند، اختصاصی و براساس خروجی گزارش‌های بازرسی و گزارش‌های رفتارنگاری سالانه، تعریف می‌شود که ما این کار را به تواتر در سدهای کشور انجام داده‌ایم.

ایمان‌شعار اظهار داشت: در کنار این سه مرحله، در گام چهارم نیز هر ۱۰ سال یک بار باید طراحی و عملکرد یک سد با آیین‌نامه‌های به‌روز بهره‌وری و طراحی سد، مقایسه شود. در واقع گام چهارم، مطالعه و بازنگری وضعیت سد براساس آیین‌نامه‌ها و دانش روز جهان است. چرا که هر سدی با معیار طراحی، آیین‌نامه‌ها و راهنماهای روز جهان طراحی می‌شود و در زمان خودش به‌روزترین است.

وی افزود: وقتی یک سد با یک کاسه مخزن و ارتفاع مشخص طراحی و ساخته شد، طبق استاندارهای جهانی هر ۵ تا ۱۰ سال یکبار، باید مورد ارزیابی جامع ایمنی قرار گیرد چرا که برخی مشخصات فنی ساختگاه سد می‌تواند تغییر کند.

ایمان‌شعار با ذکر مثالی ادامه داد: مثال ساده و واضح این موضوع، بعد از رخداد زلزله تلخ منطقه سرپل ذهاب در استان کرمانشاه است که در اثر ضریب زلزله، ضریب طراحی آن ناحیه و آن ساختار به طور کل عوض شد.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه اظهار داشت: حالا اگر ما یک سدی در آن منطقه داشتیم که ۳۰ سال پیش در آنجا طراحی شده بود، باید بعد از زلزله نیز مطالعات آن سد را مجدداً مورد بازنگری و مهندسی قرار دهیم تا ببینیم که با توجه به معیار زلزله‌ای جدیدی که در آن منطقه حاکم شده و دانش ما الان به آن رسیده، وضعیت ایمنی، پایداری و مقاومت این سد در برابر حداکثر زلزله‌ محتمل، زلزله‌ دوره طراحی و زلزله‌ دوره بهره‌برداری چقدر افزایش پیدا کرده است و ضریب اطمینان ما چگونه است.

ایمان‌شعار افزود: علاوه بر این مصالح یک سد با توجه به دوره‌ بهره‌برداری دچار زوال می‌شود. فرض کنید ما بر اثر رخداد ۱۰ زلزله‌ کوچک ۴ تا ۵ ریشتری می‌بینیم که بتن روی سرریز سد دچار ترک‌ می‌شود. بنابراین ۱۰ یا ۲۰ سال بعد باید مرور کنیم که اگر سیلاب گسترده‌ای اتفاق بیفتد، بتن روی سرریز دچار مشکل می‌شود یا خیر.

وی خاطرنشان کرد: ضمن اینکه ممکن است سدی که ۳۰ سال پیش به منظور مصارف کشاورزی احداث شده، بسته به تغییرات و افزایش مصرف در یک منطقه، وارد چرخه تأمین آب شرب آن منطقه شود؛ بنابراین باید مطالعه شود که برای برداشت آب شرب که ترجیحاً باید آب با کیفیت باشد، از چه ارتفاعی از این مخزن آب برداشت شود و اگر لازم است تجهیزات و آبگیر جدید برای آن احداث شود.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: تجربه‌ جهانی می‌گوید که در فرآیندهای ۱۰ ساله باید سدهای مهم و استراتژیک کشور، از نظر آیین‌نامه‌های طراحی روز دنیا و هم از باب مقایسه با به‌روزترین شرایط ساختگاهی و هم از باب تطبیق اهداف عملکرد این سد با آخرین وضعیت اهدافی که ما برای این سد تعریف کرده‌ایم، مورد بازنگری ایمنی قرار گیرد.

در منطقه ساختار سدهای کشور با مشکل فرونشست زمین مواجه نیستیم

وی در خصوص تأثیرات فرونشست زمین بر سدها نیز بیان داشت: فرونشست‌ها معمولاً در دشت‌ها رخ می‌دهد، چراکه مزارع کشاورزی عموماً در دشت‌ها واقع شده‌اند.

ایمان‌شعار افزود: در مزارع کشاورزی مصرف آب زیاد است و از طرفی در سال‌هایی که خشک‌سالی زیاد بوده، چاه‌های کشاورزی افزایش برداشت و یا کف‌شکنی‌ برای دسترسی به آب‌های عمیق‌تر داشته که این برداشت‌های بی‌رویه آب، معمولاً در دشت‌ها موجب فرونشست می‌شود.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه با بیان اینکه فرونشست زمین در مناطقی رخ داده که اغلب خارج از محدوده‌ ساختار سدها بوده و نگرانی و مشکلی از جهت خسارت به سدها نداریم، توضیح داد: سدها با توجه به موقعیت اقلیمی برای هیدرولوژی و به عنوان یک کاسه‌ مرتفع که آب در آن جمع شود، معمولاً در مناطق کوهستانی واقع هستند و در مناطق کوهستانی معمولاً با پدیده فرو نشست زمین مواجه نیستیم.

پایان عمر مفید برخی از سدهای کشور

وی در پاسخ به این سؤال که آیا در کشور سدهایی وجود دارد که پایان عمر مفیدشان فرارسیده باشد، گفت: علم بازنشسته کردن یا همان فرآیند تَرک و رهاسازی و یا در بدترین حالت، برچیدن ساختمان یک سد، علم جدیدی است که به تازگی در سطح دنیا آغاز شده؛ یعنی عمر این دانش نسبت به دانش احداث سد بسیار کمتر است.

ایمان‌شعار افزود: هرچند که برچیده شدن ساختمان یک سد در دنیا تجربه شده است ولی ما هنوز در ایران سدی را تخریب نکردیم؛ به این معنا که بگوییم عمر مفید این سد تمام شده است.

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیان داشت: عمر دانش سدسازی نوین مهندسی در ایران بین ۵۰ تا ۷۰ سال است و عمر نرمال سدهایی که در ایران احداث شده نیز حدود ۷۰ است؛ بنابراین برخی از سدهای کشور آهسته آهسته به پایان عمر مفیدشان نزدیک می‌شوند.

وی با بیان اینکه این دانش در ایران در مرحله اول با الگوبرداری از تجربیات بین‌المللی آغاز شده است، اظهار داشت: پرشدن مخزن سدها از رسوب، از مصادیق مشکلات سدهاست که در آینده نزدیک با این مسئله در مورد دو سه سد کشورمان روبرو خواهیم بود.

ایمان‌شعار ادامه داد: از مصادیق دیگر این مسئله، زوال مقاومت مصالح یک سد خاکی یا بتنی است که بعد از گذشت ۶۰ ـ ۷۰ سال از عمر مفید یک سد اتفاق می‌افتد. در این موارد تعمیر و به روزرسانی یک سد بسیار گران‌تر از احداث سد جدید تمام می‌شود و در این شرایط از رده خارج کردن آن سد مرقوم به صرفه‌تر است. مثل بازسازی خانه‌ای که شاید اگر تخریب شود و از نو ساخته شود، صرفه اقتصادی بیشتری خواهد داشت.

وی فرآیند احداث یک سد را شامل ۴ حلقه خواند و بیان داشت: حلقه اول احداث یک سد، مطالعه است، حلقه دوم ساخت سد، حلقه سوم بهره‌برداری و حلقه چهارم ترک، رهاسازی یا برچیدن یک سد است. چرا که هر چیزی یک عمری دارد و سدها نیز پایان عمری دارند که نیاز است تخریب شده و از نو ساخته شود.

۲۰۰ مورد حوادث ناشی از تخریب سدها در جهان رخ داده است

معاون فنی مهندسی حوضه آبریز دریاچه ارومیه با اشاره به حوادثی که در اثر تخریب سدها در جهان رخ داده است، گفت: طی حدود صد سال اخیر، حوداث ثبت شده شکست سدها به غیر از آمار کشور چین که آن را اعلام نمی‌کند، بیش از ۲۰۰ مورد بوده است.  

وی افزود: فاجعه‌بارترین این حوادث در سال ۱۹۷۹ در هندوستان بوده که منجر به کشته شدن ۱۱ هزار نفر شد؛ جدیدترین حادثه در این مورد نیز یک ماه پیش در لیبی بود که خسارات و تلفات زیادی برجای گذاشت.

ایمان‌شعار با بیان اینکه در ایران تاکنون هیچ حادثه‌ای مبتنی بر شکستن سدهای وزارت نیرو رخ نداده است، گفت: اگر حادثه‌ای هم بوده مربوط به چهار پنج بند کوچک بوده که متولی آن وزارت جهاد سازندگی سابق بوده است.