در ابتدا سواد، محدود به توانمندی افراد در خواندن و نوشتن بود، اما خیلی زود با عبور بسیاری کشورها از این مرحله و نمایان شدن ‌پیش‌نیازهای حداقلی جدید برای زندگی در عصر حاضر، عناصر جدیدی به عنوان سواد مطرح شد. از نگاه یونسکو، باسواد شخصی است که مهارتی در جامعه داشته باشد و این سواد را به کار بگیرد تا بتواند تغییری مثبت در زندگی فردی، اجتماعی، حرفه‌ای و البته جامعه ایجاد کند. سواد مالی، سواد عاطفی، سواد زیست‌محیطی، سواد اجتماعی و سواد معنوی ابعاد جدید آموزش هستند.

به مناسبت روز جهانی سوادآموزی، آکادمی هوش مالی گفت‌وگویی با کارشناسان و صاحب‌نظران در ایران و کشورهای دیگر انجام داده است که در ادامه می‌خوانید: 

دکتر نسرین فخری، مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو-ایران

دکتر فخری، آموزش را شالودۀ رشد کشورها معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد: از نگاه یونسکو اگر آموزش به درستی در کشورها پایه‌ریزی و تقویت نشود، سایر فعالیت‌ها از جمله فرهنگ، علوم اجتماعی، علوم طبیعی و ارتباطات نیز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند. از همین رو، «آموزش باکیفیت و همگانی» شعار یونسکو است. این سازمان بحث آموزش را دیگر محدود به سواد پایه نمی‌داند. هر چند هنوز کشورهایی هستند که خواندن و نوشتن در آن‌ها چالش است اما بسیاری کشورها از این مرحله عبور کرده‌اند و اکنون در حال رفع نواقص نظام آموزشی هستند. سواد مالی، سواد عاطفی، سواد زیست‌محیطی، سواد اجتماعی و سواد معنوی ابعاد دیگری از آموزش هستند و از نگاه یونسکو، باسواد شخصی است که مهارتی در جامعه داشته باشد و این سواد را به کار بگیرد تا بتواند تغییری مثبت در زندگی فردی، اجتماعی، حرفه‌ای و البته جامعه ایجاد کند.

وی دربارۀ نقش و اهمیت سواد مالی، به عنوان یکی از کاربردی‌ترین مهارت‌های زندگی، می‌گوید: متأسفانه به بعضی از جنبه‌های سواد، از جمله سواد مالی، به خوبی پرداخته نشده و سرمایه‌گذاری‌ها و حمایت‌های لازم در این زمینه صورت نگرفته است. اما در سال‌های اخیر جریان‌ها و پویش‌هایی راه‌اندازی شده و برخی مؤسسات کتاب‌های سواد مالی برای سنین مختلف تألیف کرده‌اند. این کتاب‌ها به شکل آزمایشی و منطقه‌ای در بعضی مدارس در دسترس قرار گرفته و نتایج حاصل از این آموزش‌ها نشان می‌دهد کودکان  دید درستی نسبت به آیندۀ مالی خود پیدا کرده‌اند. از آنجا که اقتصاد موضوعی بسیار جدی برای آیندۀ کشورهاست، کشوری می‌تواند در سطح بین‌المللی موفق حاضر شود که اقتصاد خود را به درستی هدایت کرده باشد. اقتصاد آیندۀ کشور ما نیز در گروی دانشی است که به کودکان منتقل می‌شود. به همین دلیل کمیسیون ملی یونسکو علاقه‌مند است با مجموعه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند ارتباط برقرار کند و با معرفی آن‌ها به وزارتخانه‌های متولی، از جمله  آموزش و پرورش و علوم و تحقیقات، این بعد از سواد را به نحوی وارد درس‌های اجباری مدارس کرده و دانش‌آموزان را با مقوله‌های مالی و اقتصادی آشنا کند.

دکتر کمیل رودی، عضو هیأت علمی آکادمی هوش مالی

دکتر کمیل رودی دربارۀ جایگاه سواد می‎گوید: در گذشته به کسی که خواندن و نوشتن می‌دانست، باسواد می‌گفتند اما از قرن هفدهم و زمانی که دایرة‌المعارف‌نویسی دربارۀ مشاغل شروع شد، پروژۀ استاد و شاگردی جای خود را به مدرسه‌سازی داد تا مردم بتوانند علوم را فرا بگیرند. این فرایند موجب ایجاد شکاف میان علم و سواد شد؛ در حالی که تا پیش از این جدایی، آموزش‌ حرفه‌ها با مهارت‌های زندگی همراه بود. زمانی که نظام‌های آموزشی متوجه شدند تفکیک علم از سواد کمکی به بهتر شدن زندگی نکرده است، برشی افقی برایش در نظر گرفتند به نام سواد؛ مانند سواد مالی، سواد عاطفی، سواد ارتباطی یا سواد رسانه‌ای. از نظر نظام علمی، سواد برشی افقی و میان‌رشته‌ای از تمامی علوم است که به زندگی بهتر کمک می‌کند. برای مثال، در سواد مالی هم مؤلفه‌های روانشناسی و ریاضی و هم جامعه‌شناسی و تاریخ آموزش داده می‌شود.  

وی دربارۀ نحوۀ گسترش سواد توضیح می‌دهد: در ترویج سوادها عموماً دچار مشکل هستیم و این همان تعارضی است که از جایگاه مدرسه ناشی می‌شود. مدرسه قرار بوده انسان‌ها را در شاخه‌های مختلف پرورش دهد. اما عموماً نظام‌های آموزشی در برابر علوم میان‌رشته‌ای مقاومت می‌کنند و نمی‌توانند مهارت‌های زندگی را آموزش دهند. در آموزش و پرورش‌ کشورهای دنیا، سوادها هنوز جایگاه درست خود را پیدا نکرده‌اند و این مؤسسات و نهادهای دیگر هستند که در آموزش این سوادها پیشرو شده‌اند و آن را ترویج می‌کنند.

دکتر کمیل رودی، سواد مالی را مهم‌ترین مهارت زندگی می‌داند و در این زمینه می‌گوید: اهمیت سوادها یا مهارت‌های زندگی از خود زندگی برمی‌آید. از این رو، هر قدر زندگی اهمیت داشته باشد، یادگیری این مهارت‌ها هم مهم هستند. از آنجا که سواد مالی به توسعۀ ابعاد مختلف زندگی کمک می‌کند می‌توان آن را مهم‌ترین مهارت زندگی دانست. پرداختن به بعد مالی و نظم بخشیدن به آن، تمام جنبه‎های زندگی را تحت‌الشعاع قرار می‎دهد. ترویج سواد مالی به دلیل ماهیت چندوجهی، چندبعدی و چندرشته‌ای آن کار دشواری است. لازمۀ ترویج سواد مالی این است که نهادها متوجه باشند این کار به تنهایی قابل انجام نیست. برای مثال، آموزش و پرورش بدون همکاری سایر نهادها نمی‌تواند ترویج آن را بر عهده بگیرد. تجربۀ کشورهای دیگر نشان می‌دهد که بهتر است بخش خصوصی و غیردولتی هدایتگر باشند و نهادهای مختلف در کنار هم ترویج و آموزش آن را انجام دهند.

پروفسور حسین عسکری، استاد تجارت بین‌الملل دانشگاه جرج‌واشینگتن

از نگاه پروفسور عسکری، سواد، توانایی خواندن و نوشتن و فراتر از آن درک عمیق آن چه خوانده شده و ظهور و بروز آن در نوشتار است. سواد این فرصت را برای افراد فراهم می‌آورد تا شهروندانی خوب و متعهد باشند و به جامعه‌شان کمک کنند. اگر افراد بخوانند، بنویسند، درک کنند و به درستی بیان کنند، می‌توانند با رویدادهای فعلی جهان همگام شوند و برای نجات دنیا تلاش کنند. سواد، به افراد کمک می‌کند مولد باشند و به رؤیاهای خود دست یابند. آموزش با سواد آغاز می‌شود و اساس رونق اقتصادی است.

وی دربارۀ نحوۀ ترویج و انتشار سواد می‌گوید: اولین مؤلفۀ سواد، خواندن است و والدین باید پیش از شروع آموزش رسمی در مدارس با خواندن داستان، فرزندان خود را به مطالعه علاقه‌مند کنند. سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. آن‌ها باید تأمین مالی مؤلفه‌های اساسی آموزش سواد برای کودکان را بر عهده بگیرند. ایجاد رقابت و تعیین جایزه نیز محرک‌های خوبی برای ترویج سواد و انگیزه‌بخش است.

پروفسور عسکری سواد مالی را درک تصمیم‌گیری‌های مالی، نحوۀ عملکرد آن‌ها و رابطۀ افراد با پول، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری معرفی می‌کند و می‌گوید: در دنیای امروز، نحوۀ مدیریت پول به اندازۀ شغل و کسب درآمد مهم است. پس‌انداز برای تحصیل فرزندان، صندوق اضطراری، بازنشستگی و سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف ابعاد بسیار مهمی از زندگی افراد و خانواده‌های‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تشویق کودکان به یادگیری سواد مالی به اندازۀ سوادآموزی اهمیت دارد. مهم است که کودکان زیر نظر پدر و مادران‌شان حساب بانکی داشته باشند، پس‌انداز را یاد بگیرند و کم‌کم سرمایه‌گذاری کنند. به عقیدۀ من دورۀ سواد مالی نهایتاً باید از کلاس دهم در برنامه‌های دبیرستان‌ها گنجانده شود و اجباری باشد. 

شیلا ممبوگا، مشاور و کارشناس «مرکز سلامت مالی» در امارات متحدۀ عربی

خانم ممبوگا دربارۀ جایگاه سواد توضیح می‌دهد: در عصر اطلاعات، نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که توانایی خواندن و نوشتن برای درک، استفاده و انتشار اطلاعات ضروری است. همۀ ما به سواد نیاز داریم تا بتوانیم در زندگی روزمره، از رسانه‌های مکتوب تا شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات مورد نیاز خود را کسب کنیم. توانایی خواندن و نوشتن به این معنا است که افراد باسواد از روندهای فعلی جهان و رویدادها جا نمانند و مسائلی که دنیای ما را شکل می‌دهد، به خوبی درک ‌کنند.

خانم ممبوگا دربارۀ اهمیت مهارت‌های مالی می‌گوید: افراد باسواد مالی شانس بیشتری برای رویارویی با مسائل مالی و جلوگیری از مشکلات مالی دارند. ترویج این مهارت مهم و افزایش آگاهی دربارۀ آن نیز از طریق شبکه‌های اجتماعی، برگزاری پویش‌ها، تشویق متخصصان مالی به تألیف کتاب در این زمینه، گنجاندن آموزش مالی در برنامه‌های درسی مدارس و فرهنگ‌سازی برای گفت‌وگوهای مالی در خانواده امکان‌پذیر است.

تونی استوئر، نویسنده و مدرس سواد مالی در آمریکا

آقای استوئر توانایی خواندن را به داشتن کلیدی تشبیه می‌کند که می‌تواند درهای دانش در تمام جهان را باز کند.  او معتقد است خواندن فرصتی برای یادگیری موضوع‎‌های مختلف فراهم می‌آورد. افزایش سواد به افراد کمک می‌کند در تمام ابعاد زندگی موفق‌تر عمل کنند. 

وی دربارۀ ترویج سواد توضیح می‌دهد: یکی از ساده‌ترین روش‌ها، انجام فعالیت‌هایی در سطح محلی است. به این شکل که ابتدا آموزش در خانواده شروع می‌شود و والدین خواندن را به فرزندان خود یاد می‌دهند. در مرحلۀ بعد، افراد و خانواده‌ها با راه‌اندازی کتابخانه‌ای محلی و به‌اشتراک گذاشتن کتاب‌ها، سواد را در سطح منطقه و جامعۀ خود ترویج می‌کنند. وب‌سایت «کتابخانۀ کوچک رایگان»  توصیه‌های گام به گام خوبی در زمینۀ راه‌اندازی کتابخانۀ محلی ارائه می‌کند.

آقای استوئر دربارۀ نقش کلیدی سواد مالی در زندگی می‌گوید: مردم در سراسر دنیا به دلیل نبود مؤلفه‌های اساسی برای مدیریت زندگی مالی خود با چالش مواجه‌اند و همۀ ما در دوران همه‌گیری سواد مالی جهانی به سر می‌بریم. از نداشتن پس‌انداز و درک درست دربارۀ پول گرفته تا بدهی‌های زیاد، مردم با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند. من مشاور و مدافع رفاه مالی هستم و معتقدم سلامت مالی فراتر از آموزش مالی است و بر تمام ابعاد زندگی ما از جمله شادی، سلامت جسم و روابط تأثیر می‌گذارد. یکی از روش‎‌های ترویج سواد مالی و ارتقای سلامت مالی دیگران، به‌اشتراک گذاشتن داستان‌های مالی افراد است. اصطلاحات پیچیدۀ مالی و اقتصادی، فرایند یادگیری و ترویج را دشوارتر می‌کند. بنابراین، آموزش باید بر اساس اصول ابتدایی و با استفاده از اصطلاحات ساده و روزمره انجام شود. پادکست‌ها، وبلاگ‎ها و مقالات ساده به مردم کمک می‌کنند دربارۀ امور مالی آگاه و توانمند شوند و کنترل زندگی خود را به دست بگیرند.

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: