به گزارش رکنا به نقل از ایسنا، هیرمند یا هلمند نام رودی است که از ولایت هلمند افغانستان روان می‌شود و به دریاچه هامون که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است سرریز می‌شود. دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه همچنین هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و دوازدهمین ذخیره‌گاه‌ زیست‌کره کشور محسوب می‌شود که در سال ۹۵ در شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست کره در یونسکو ثبت شده است.

سال‌هاست که مسئله تامین حق‌آبه رودخانه هیرمند از سوی کارشناسان و مسئولان مطرح می‌شود چراکه در صورت عدم تامین حق‌آبه، خشک شدن رودخانه هیرمند و به تبع آن خشکی تالاب بین المللی هامون آسیب‌های جبران‌ناپذیری به معیشت جوامع محلی وارد می‌کند همچنین می‌تواند باعث تشدید خشکسالی و تبدیل آن به منشاء گردوغبار شود.

 از فروردین ماه سال ۱۴۰۰ اقدام جدید دولت افغانستان و افتتاح سد کمال‌خان در ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران و در مسیر رودخانه هیرمند موجب افزایش نگرانی‌ها درباره وضعیت تالاب‌ هامون شده است و سبب شد پیگیری تامین حق‌آبه هیرمند و احیای هامون به‌صورت ماموریت ویژه روی میز دستگاه دپیلماسی کشور قرار گیرد.

استفاده از ظرفیت بزرگان سیستان و بلوچستان برای ارتباط با کشور همسایه

محسن موسوی خوانساری در گفت و گو با ایسنا درباره تالاب هیرمند، اهمیت آن و کمبودهایی که در دیپلماسی آب وجود دارد، اظهارکرد: ما معتقدیم دیپلماسی هنوز نیاز به توجه بیشتر و ظرفیت برای بازنگری دارد. ما تمام مسیرهای دیپلماسی را طی نکرده‌ایم. یکی از این مسیرها استفاده از ظرفیت ریش‌سفیدان و بزرگان منطقه سیستان و بلوچستان است که سابقه فامیلی و آشنایی با افراد آن سوی مرزها را دارند و می‌توانند در حل و فصل اختلافات خیلی موثر باشند. سازمان‌های مردم نهاد منطقه نیز در این زمینه می‌توانند نقش قابل توجهی ایفا کنند.

وی با تاکید بر اشاره به دوطرفه بودن منافع و ضررها  و خسارت‌های خشک شدن تالاب برای دو کشور گفت: خشک شدن رودخانه هیرمند تنها برای ایران خسارت‌بار نیست. متاسفانه در این موضوع اصلا در زمینه‌های اجتماعی فعالیت نشده است و هنوز این مسئله چه در ایران و چه در افغانستان به‌گونه‌ای تعریف نشده که کنشگران محیط زیست و فعالان بخش کشاورزی را به هم نزدیک کند.

این عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان افزود: مسئله دیگری که در دیپلماسی آب باید به آن توجه ویژه شود ، استفاده از متخصصان و کارشناسان آب منطقه است بعنوان مثال برخی کارشناسان ساکن در سیستان و بلوچستان به دلیل شباهت‌ها و پیوندهای دینی با دولت افغانستان بهتر می‌توانند با آنان مذاکره کنند، باید از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم.

استفاده از ظرفیت دانشگاهی در دیپلماسی نیز بسیار اهمیت دارد

وی با بیان اینکه استفاده از ظرفیت دانشگاهی در دیپلماسی نیز بسیار اهمیت دارد، اظهارکرد: دولت‌ افغانستان و ایران چه در دانشگاه کابل و چه در دانشگاه‌های ایران ظرفیت‌های علمی بسیار خوبی دارند بنابراین دانشگاه‌ها می‌توانند با یکدیگر تبادل علمی داشته باشند و مباحثی که به فایده و ضرر کشورها است را عنوان کنند. این همکاری علمی را باید در میان دو کشور ایجاد می‌کردیم.

به گفته موسوی خوانساری سرمایه‌های بسیار زیادی صرف طرح ۴۶ هزار هکتاری سیستان و بلوچستان شده است که این اعتبار می‌توانست صرف ایجاد نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در این منطقه و یا ساخت کارخانه‌های کوچک تولید مواد غذایی شود که هم برای اشتغال‌زایی در سیستان و بلوچستان و هم برای افغانستان تاثیرات مثبت داشته باشد.

وی با اشاره به لزوم اجرای طرح رویین‌تن‌سازی، گفت: این طرح ۶۰  بخش داشت که تمام آن‌ها می‌توانست به اشتغال‌زایی، معیشت سیستان و بلوچستان، صنایع کم‌آب‌بر و ... کمک کند و اجرای آن در کل منافعی برای استان سیستان و بلوچستان و حتی افغانستان دارد، این طرح در دولت دوازدهم مطرح شد و امیدوارم در دولت سیزدهم پیگیری شود.

انتقال نامنظم آب از افغانستان به ایران بر خلاف معاهده ۱۳۵۱

این عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان درباره میزان پایبندی افغانستان به معاهده آبی که سال ۱۳۵۱ میان دو کشور امضا شد، اظهار کرد: طبق این معاهده باید حدود ۲۶ مترمکعب آب در ثانیه به ایران منتقل شود و به‌صورت ماهانه نیز ظرفیت‌هایی تعیین شده است. در مجموع می توان گفت حدود ۸۶۰ میلیون متر مکعب آب باید به ایران منتقل شود اما این انتقال آب هرگز همراه با برنامه و به‌صورت منظم نبوده است.

وی ادامه داد: در این معاهده به حق‌آبه زیست‌محیطی هامون اشاره‌ای نشده است. تالاب هامون طبق عرف با سیلاب تغذیه و پر می‌شود اما باتوجه به این که این تالاب یک تالاب زیست‌کره و بین‌المللی است و در کنوانسیون رامسر نیز ثبت شده است، حق و حقوقی دارد و معتقدیم که آب سیلاب با وجود اینکه به وسیله بند کجکی می‌تواند به سمت ایران جاری شود اما چون این سد و دریچه‌های آن به سمت «گود زره» در افغانستان است، به سمت هامون نمی‌رود و وارد ایران نیز نمی‌شود و اعتراض ما به این مسئله است.

این عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان تاکید کرد: در معاهده ذکر شده است که هیچ مانعی در مسیر رودخانه نباید ایجاد شود اما دولت افغانستان با ایجاد سدهای کمال‌خان و کجکی، مانع ایجاد کرده و در معاهده دلتا پیش‌بینی شده است که اگر این مسئله رعایت نشود از طریق سازمان‌های بین‌المللی پیگیری شود.

موسوی خوانساری در پایان تصریح کرد: بیانیه وزارت امور خارجه بسیار جامع و مناسب بود. مسیرهای پیشبرد دیپلماسی آب نیز هنوز به اتمام نرسیده است و ما کماکان متقاضی وجود یک دیپلماسی فعال بین دو کشور هستیم تا اهالی سیستان و بلوچستان در پایین‌دست این حوزه آبی بتوانند از منافع رودخانه بهره‌مند شوند و به اجبار محل زندگی و استان خود را ترک نکنند.