هوای سمی با تهرانی ها چه می کند؟ / وضعیت وخیم تنفس در پایتخت

به گزارش رکنا به نقل از دنیای اقتصاد، بررسی ارتباط میان مرگ زودرس با آلودگی هوا در چهار مطالعه علمی حکایت از رابطه مستقیم میان این دو متغیر دارد. نتایج این مطالعات پزشکی و فنی دربردارنده نرخ بالای مرگ های غیرتصادفی به دلیل عوارض ناشی از آلودگی هوا بوده و نشان می دهد این عواقب با توجه به آلودگی کم سابقه سال جاری، می تواند در 1401 به مراتب شدیدتر از سال های گذشته باشد.

تهرانی ها که به تازگی هفته و روز هوای پاک را با تنفس در هوای ناپاک و ناسالم پشت سر گذاشتند، در 32 روز سپری شده از ابتدای زمستان امسال تا روز گذشته در مجموع فقط 11 روز هوای سالم و با کیفیت قابل قبول تنفس کردند و این در حالی است که در این مدت 13 روز وضعیت قرمز با شاخص کیفیت هوا در محدوده 151 تا 200 در شهر حاکم و هوا برای همه شهروندان ناسالم بوده است. همچنین در هشت روز دیگر از این بازه 32 روزه کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای گروه های حساس ثبت شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته نه تنها هیچ روز قرمزی ثبت نشده، بلکه تعداد روزهای سالم بیشتر از مدت مشابه امسال و معادل 16 روز بوده است. این آمار تصویری از زمستان فوق العاده آلوده امسال دست کم در مدتی که از این فصل سپری شده است را نشان می دهد.

از این گذشته در یک هفته گذشته پنج روز پیاپی وضعیت قرمز و یک روز هم نارنجی اما با مقدار شاخص نزدیک به مرز وضعیت قرمز (145) بود. پیش بینی ها درباره تداوم آلودگی هوا دست کم تا امروز که توسط هواشناسی صورت گرفته و نیز روند تغییرات ساعتی شاخص کیفیت هوای تهران حکایت از آن دارد که احتمالا امروز هم این شاخص یا در محدوده قرمز یا نزدیک مرز میان نارنجی و قرمز ثبت می شود. به این ترتیب با احتساب امروز باز هم یک موج دیگر از آلودگی سریالی در تقویم امسال تهرانی ها ثبت خواهد شد. اما همزمان با رخداد آلودگی هوای سریالی که تهرانی ها از نیمه آبان امسال تاکنون دست کم چهار نوبت با آن مواجه بوده اند، سیاستگذار به جای اینکه سپری برای مهار آلودگی هوا قرار دهد، صرفا به موازات هوای آلوده در حال تصمیم گیری است؛ به این معنا که در نبود اقدام موثر علیه انتشار هرچه بیشتر آلاینده ها در شرایط جوی پایدار (بدون باد موثر برای تخلیه انبار آلودگی در لایه های پایینی جو) به موازات جولان ذرات و گازهای سمی در آسمان پایتخت، برای تعطیلی یا غیرحضوری شدن مدارس و دانشگاه ها تصمیم گیری می کند، با این هدف که از تنفس گروه های حساس جمعیتی در فضای باز جلوگیری کند.

صرف نظر از اینکه اگر از شدت و غلظت آلاینده ها کاسته نشود، کیفیت هوای داخل خانه ها در مناطق آلوده شهر قطعا پاک یا سالم نبوده و آلاینده ها با غلظتی اگرچه کمتر از فضای باز در این فضاهای بسته نیز جولان می دهند، اما مساله اصلی این است که اصرار بر تداوم سیاست های غیرموثر برای کاهش آلودگی هوا می تواند فرجام خطرناکی به لحاظ تاثیر بر سلامت افراد و حتی آمار مرگ و میر داشته باشد که احتمالا بعدها در گزارش های علمی رسمی از سال پرآلوده 1401 منعکس خواهد شد.

نتایج چهار مطالعه فنی و پزشکی درباره آثار سوء آلودگی هوا بر شهروندان در معرض هوای آلوده می تواند فرجام زندگی در شهری با آلودگی هوای سریالی و ماندگار را به تصویر بکشد؛ موضوعی که اگر مورد توجه سیاستگذار قرار گیرد، اهتمام بیشتری برای اتخاذ تصمیمات موثر به منظور تخلیه انباشت آلاینده ها نظیر دورکاری و اعمال همزمان محدودیت های ترافیکی گسترده در تهران خواهد داشت. عناوین این چهار مطالعه که در گزارش امروز به آنها استناد شده است شامل «برآورد اثرات ذرات معلق با قطر 5/ 2 میکرون و کمتر شهر تهران بر سلامت، با استفاده از نرم افزار BenMAP-CE»، «بررسی تغییرات غلظت ذرات معلق هوای آزاد و ارزیابی اثرات بهداشتی منتسب به آنها در شهر تبریز»، «برآورد ریسک سرطان زایی و غیرسرطان زایی ترکیبات BTEX، SO2 و NO2 در هوای آزاد شهر تهران» و در نهایت «گزارش بانک جهانی در خصوص آلودگی هوای تهران به لحاظ هزینه های سلامت، منابع و سیاست ها (2017)» است.

این مطالعات از همبستگی گسترده بین آلودگی هوای مداوم و بی وقفه با غلظت بالا و نیز مرگ زودرس و همین طور افزایش مرگ و میر غیرتصادفی می گوید و نشان می دهد آلودگی هوا یک عامل اصلی سرطان زایی است. آلاینده اصلی هوای تهران در همه سال های اخیر ذرات معلق با قطر کوچک تر از 5/ 2 میکرون بوده است که این مطالعات نشان می دهد این ذرات یکی از عوامل اصلی سرطان زایی است، چراکه قادر است از اولین سد دفاعی بدن یعنی گلو و بینی به سادگی عبور کرده و به ریه ها برسد و در آنجا رسوب کند. یکی از این مطالعات در شهر تبریز انجام شده و دیگری مربوط به ارتباط آلودگی و سلامت در دهه 90 در شهر تهران است که با تمرکز بر PM (ذرات معلق) انجام شده است؛ ذراتی که منبع اصلی انتشار آنها در حال حاضر، اگزوز خودروهاست.

نتایج این مطالعات حاکی است در سال های 96 و 97 ریزذرات معلق به ترتیب عامل 6/ 15 و 5/ 13 درصد از مرگ و میرها در شهر تهران بوده است. این در حالی است که وضعیت آلودگی هوا امسال به مراتب بدتر از سال های 96 و 97 بوده است؛ کمااینکه در 308 روز سپری شده از امسال تعداد روزهای ناسالم تهران در مجموع به 151 روز می رسد که از این تعداد 29 روز قرمز، دو روز بنفش و دو روز قهوه ای بوده است. اما در مدت مشابه سال 96 مجموع روزهای ناسالم (نارنجی و قرمز) 83 روز بوده و در سال 97 نیز در حالی که هیچ روز قرمزی در تقویم آلودگی ثبت نشد، تعداد روزهای ناسالم برای گروه های حساس (نارنجی) فقط 51 روز بوده است. به این ترتیب آثار سوء آلودگی هوای امسال به لحاظ تاثیر بر آمار مرگ های غیرتصادفی می تواند به مراتب بیشتر از سال های مورد مطالعه باشد. در بخش دیگری از مطالعات مذکور این طور برآورد شده که در سال به مراتب کم آلوده 97 معادل 72 مرگ در هر 100 هزار نفر در کل جمعیت یا 102 مرگ در هر 100 هزار نفر از جمعیت بزرگسال ناشی از آلودگی هوا بوده است. همچنین مطالعه ای که به تفکیک مناطق بیست ودوگانه در شهر تهران انجام شده حکایت از آن دارد که در برخی از مناطق نیمه جنوبی شهر به واسطه تراکم ترافیک و فقدان سرانه فضای سبز کافی که نقش مهمی در بهبود کیفیت هوا دارد، میزان مرگ ومیر ناشی از آلودگی هوا به مراتب بدتر بوده است. به عنوان مثال نرخ مرگ ناشی از آلودگی هوا در 100 هزار نفر جمعیت در منطقه 16 تهران در این مطالعه 89 نفر عنوان شده که این میزان از میانگین کل شهر یعنی 72 نفر به مراتب بیشتر است.

بخش دیگری از مطالعات مذکور نیز به عوارض تنفس در هوای آلوده به اکسیدهای گوگرد (که در زمان های مازوت سوزی در صنایع مستقر در اطراف تهران انتشار آن افزایش پیدا می کند) اشاره کرده است. تنگ شدن راه های هوایی تنفس، اسپاسم برونش، سرفه شدید، سوزش چشم و مجاری تنفسی، کاهش کارآیی تنفسی، کم شدن عمق تنفس و در نهایت تشدید عوارض قلبی و عروقی ناشی از اثرات بهداشتی منتسب به دی اکسید گوگرد از عواقب تنفس در آلودگی گوگردی است.

عوارض ثانویه تعطیلی مدارس

سیاست های ضدآلودگی هوا در روزهای بحرانی پایتخت، تفاوتی نسبت به تصمیماتی که در چند سال گذشته برای مقابله فوری با آلودگی و کاهش قرارگیری شهروندان در معرض آسیب اتخاذ می شد، پیدا نکرده و این در حالی است که در سال 2017 بانک جهانی در گزارشی پیرامون هزینه های اقتصادی و بهداشتی آلودگی هوای این کلان شهر، تاکید کرده بود که فراتر از عواقب آن برای سلامت، «کاهش کیفیت زندگی و روزهای تعلیمی از دست رفته دانش آموزان به دلیل تعطیلی مدارس، از نمونه های مهم آثار آلودگی هوا بر اقتصاد کشور است». این گزارش تاکید کرده بود که تعطیلات پی در پی مدارس نه تنها بر توسعه توانایی ها و مهارت های دانش آموزان تاثیر می گذارد، بلکه بهره وری والدین آنها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد؛ چراکه برخی از والدین مجبور به ترک محل کار و مراقبت از فرزندانشان در منزل می شوند. هرچند در روزهای اخیر اغلب مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوا از جنس «غیرحضوری شدن کلاس ها» به جای تعطیلی بود، اما با توجه به همزمانی این مصوبات با ایام برگزاری امتحانات، عملا اغلب مدارس و دانشگاه ها در هفته های اخیر به کلی تعطیل بوده و برگزاری امتحان به روزهای دیگری موکول شد.