آلودگی آب های سطحی شمال کشور با شستن ماشین های حمل بتن در رودخانه / افزایش آمار سرطان با رهاسازی نخاله های ساختمانی در طبیعت

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که سه استان شمالی کشور از محیط زیست ارزشمندی برخوردارند و جنگل های انبوه هیرکانی، چشمه ها، رودخانه ها و تالاب های زیبا و متعددی را در خود جای داده اند، اما اساسا مدیریت پسماند و فاضلاب در این استان ها به یک چالش بزرگ تبدیل شده و افزایش محسوس جمعیت مقیم و هجوم گسترده گردشگران به این استان ها در دهه های اخیر، این چالش را چند برابر کرده است. 

به نحوی که سال هاست حجم عظیمی از زباله های اهالی و گردشگران سه استان شمالی بدون رعایت اصول بهداشتی دفن یا امحای زباله، صرفا در سایت های پسماند روی هم انباشته می شود و این در حالی است که بیشتر سایت های پسماند شمال کشور در دل جنگل، کوهستان و سایر عرصه های طبیعی قرار گرفته اند. شیرابه آلوده ناشی از انباشت زباله در سایت های پسماند نیز یا به آب های زیرزمینی شمال کشور نفوذ می کند یا روی زمین جاری می شود و به رودخانه ها و آبراهه های موجود بر سر مسیر می ریزد و در نهایت نیز این شیرابه ها وارد دریای خزر می شود. 

در این میان فاضلاب شهری و روستایی به همراه پساب اراضی کشاورزی و واحدهای صنعتی، مرغداری، دامداری و ...‌ در سه استان شمالی کشور، معمولا به صورت تصفیه نشده به آب های سطحی یا زیرزمینی این استان ها راه می یابد و علاوه بر ایجاد آلودگی آبی و خاکی در شمال کشور، سلامت انسان ها و زیست حیات وحش را‌ در این مناطق تهدید می کند. 

البته در سه استان شمالی کشور بعضا تصفیه خانه فاضلاب، تصفیه خانه شیرابه و مرکز دفن بهداشتی زباله وجود دارد، اما تعداد این مراکز با جمعیت ساکن یا گردشگران استان های شمالی ایران به هیچ وجه متناسب نیست و سال هاست اعتبارات مناسبی هم برای رفع معضل پسماند و فاضلاب در شمال کشور تخصیص داده نمی شود. 

صرف نظر از تمام مواردی که درباره فاجعه عدم مدیریت پسماند در شمال کشور بیان شد، یکی از مهمترین معضلات ناشی از این مساله، فقدان برنامه ریزی برای جمع آوری نخاله های ساختمانی و در نتیجه رها شدن این نخاله ها در دل طبیعت و در بسیاری از موارد در بستر رودخانه ها در سه استان شمالی کشور است؛ مساله ای که نه تنها به آلودگی آب و خاک در شمال ایران دامن می زند، بلکه با پر شدن کف رودخانه ها از رسوبات زاید مربوط به نخاله های ساختمانی و کاهش حجم‌ مخزن رودها، عملا احتمال وقوع سیل و تشدید خسارات ناشی از آن افزایش می یابد. 

این نکته ای است که دکتر عُزیر عابسی، کارشناس محیط زیست و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: با وجود این که در موارد بسیار محدود اقداماتی برای تجهیز شهرهای شمالی کشور به امکانات مدرن مدیریت پسماند انجام شده است، اما اساسا سیستم جمع آوری و انباشت پسماند در استان های شمالی ما چیزی شبیه روش‌ هایی است که در قرون وسطا در اروپا انجام می شد؛ به نحوی که ما در شهرهای شمالی زباله های خانگی و صنعتی خود را هر جا که گیر بیاوریم، می ریزیم و نخاله های ساختمانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. 

وی افزود: طبق قانون مسئول اصلی جمع آوری زباله در استان های شمالی مانند سایر نقاط کشور شهرداری ها هستند، اما با توجه به این که تقریبا همه شهرداری های شهرهای شمالی سال هاست به وظایف خود به درستی عمل نمی کنند، اکنون هر گردشگری که به شمال ایران بیاید، به راحتی می تواند در کنار رودخانه ها یا سواحل یا در دل جنگل و کوهستان، تپه های متعددی از زباله های انباشت شده را پیدا کند که هیچ فکری برای مدیریت اصولی آنها انجام نمی شود؛ از جمله تپه های انباشت زباله در شمال ایران نیز نخاله های ساختمانی هستند که بر اثر احداث بناهای جدید یا تخریب بناهای غیرمجاز یا در دل طبیعت و جنگل های شمال رها می شوند یا به حاشیه و حتی بستر رودخانه ها ریخته می شوند. 

حاشیه رودخانه ها، محل اصلی رهاسازی نخاله های ساختمانی

عابسی با تاکید بر فقدان وجود متولی قدرتمند مدیریت پسماند در استان های شمالی کشور عنوان کرد: سوء مدیریت، نبود تخصص و نفوذ مافیای پسماند در بدنه شهرداری های شهرهای شمالی باعث شده است که در هیچ کدام از این شهرداری ها یک نهاد کارآمد برای مدیریت پسماند وجود نداشته باشد و متاسفانه معاونت های امور عمرانی استانداری های شمال کشور نیز غالبا به جای این که بر حل مشکلات عمرانی این استان ها از جمله معضل مهم پسماند توجه کنند، به دنبال درآمدزایی از طریق مشارکت در اجرای پروژه های گوناگون هستند. 

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل ادامه داد: وقتی هیچ گونه برنامه ای برای مدیریت پسماندهای معمولی در بیشتر شهرهای شمالی وجود ندارد، طبیعتا در شمال کشور برخلاف کلانشهرهایی مثل تهران، هیچ محل مشخصی نیز برای دپوی نخاله های ساختمانی پیش بینی نشده است، چه برسد به این که کسی به فکر بازیافت علمی این نخاله ها باشد. در این شرایط با توجه به این که تقریبا از داخل یا حاشیه همه شهرهای شمالی کشور یک رودخانه رد شده است، معمولا هر کسی که کار ساخت و ساز انجام می دهد، نخاله های خود را در کنار رودخانه رها می کند و به این صورت معدود نقاط دست نخورده حریم رودخانه ها نیز دچار آسیب می شود. 

وی در ادامه تاکید کرد: رها کردن نخاله ساختمانی در کنار رودخانه ها در استان های شمالی کشور به قدری زیاد است که اگر ما در این استان ها در امتداد مسیر هر رودخانه ای قدم بزنیم، بعید است کیسه های حاوی گچ، سرامیک، خرده چوب، مواد پلاستیکی خردشده و باقیمانده های ایزوگام را پیدا نکنیم. این در حالی است که بعضی از این نخاله های ساختمانی، منشأ آلاینده های خطرناکی مثل آزبست یا سرب است و هر از گاهی نیز وقتی یک سیل رخ می دهد، تمام این نخاله های ساختمانی آلاینده را با خود می برد و به تشدید آلودگی های زیست محیطی رودهای شمال کشور و دریای خزر دامن می زند. 

تشدید احتمال وقوع سیل با رهاسازی نخاله ها در حریم یا بستر رودخانه

عابسی با تاکید بر این که رهاسازی نخاله های ساختمانی در کنار رودخانه های شمال کشور یکی از عوامل تشدید سیل در شهرهای شمالی است، عنوان کرد: فقدان برنامه ریزی برای جمع آوری، دپو و بازیافت نخاله های ساختمانی که باعث رهاسازی حجم انبوه این نخاله ها در کنار رودهای شمال ایران شده، عملا تخریب حریم و حتی بستر رودخانه را به همراه داشته است؛ به نحوی که نخاله های ساختمانی رهاشده در کنار رودخانه ها عملا به بستر رودخانه ها وارد می شوند و مخزن رودخانه را تنگ می کنند. در چنین شرایطی نیز رفته رفته سطح رودخانه ها بالا می آید و احتمال وقوع سیل شدید بیشتر می شود.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: ریختن نخاله های ساختمانی در حاشیه یا بستر رودخانه ها فقط یکی از دلایل تشدید سیل در شهرهای شمالی کشور است و دلیل مهمتر این مساله، ساخت و ساز در حریم یا بستر رودخانه ها در استان های شمال ایران است؛ به نحوی که ما شاهد آن هستیم که متخلفان در حریم یا حتی بستر رودخانه ها آپارتمان ساخته اند و شکی نیست که اگر حریم یا بستر یک رودخانه حتی یک رود فصلی توسط ساخت و ساز غیرمجاز تخریب شود، حاصل آن چیزی جز وقوع سیل های شدید با کوچکترین بارندگی نخواهد بود. 

وی در ادامه تاکید کرد: ساخت و ساز غیرمجاز در شمال کشور عملا به دو شکل باعث تخریب حریم و بستر رودخانه ها می شود، اولا خود این ساخت و سازها معمولا نوعی تجاوز به حریم رودخانه ها است و ثانیا در فرآیند ساختمان سازی، نخاله های مربوط به احداث این بناها به حاشیه یا درون رودخانه ها ریخته می شود. در این میان متاسفانه وقتی ساختمان های غیرمجاز حاشیه رودخانه ها به دستور مقامات قضایی تخریب می شوند نیز بازهم نخاله های ساختمانی حاصل از این تخریب عمدتا در کنار رودخانه ها رها می شود و به آسیب های زیست محیطی رودهای شمال کشور دامن می زند. 

هیچ مکانی برای دپوی نخاله های ساختمانی  پیش بینی نشده است 

عابسی با تاکید بر غیرقانونی بودن رهاسازی نخاله های ساختمانی در دل طبیعت یا در حاشیه رودخانه ها در شهرهای شمالی کشور گفت: قانون مدیریت پسماندها تاکید دارد که شهرداری ها وظیفه دارند مکان هایی مشخص را برای مدیریت تمام زباله های شهری از جمله نخاله های ساختمانی جانمایی کنند. در برخی شهرها مثل تهران که این قانون به صورت نسبی رعایت می شود، مکان های مشخصی برای دپوی نخاله های ساختمانی پیش بینی شده است و هر کسی که کار ساخت و ساز انجام می دهد، موظف است در فرآیند ساختمان سازی خود هر از گاهی نخاله های ساختمانی را با کرایه کردن کامیون به آن مکان های مخصوص انتقال دهد. اما در شهرهای شمال کشور چنین ساختاری وجود ندارد و نخاله های ساختمانی معمولا از دل جنگل یا زمین های بایر و کنار رودخانه ها سردرمی‌آورد. 

وی در ادامه اظهار داشت: نکته تاسف بار دیگر این است که وقتی دستگاه قضایی برای یک ساخت و ساز غیرمجاز در سه استان شمالی حکم تخریب صادر می کند، بازهم نخاله های حاصل از تخریب آن ساختمان ها در دل طبیعت یا رودخانه های شمال کشور ریخته می شود؛ زیرا اساسا شهرداری ها هیچ گونه جانمایی برای دپوی نخاله های ساختمانی انجام نداده اند. بنابراین عملا وقتی یک ساخت و ساز غیرمجاز انجام می شود، هم خود فرآیند احداث بنا عامل تخریب محیط زیست است و هم وقتی حکم تخریب برای آن ساختمان صادر می شود، تخریب بنا و رهاسازی نخاله های آن در دل طبیعت، ایجاد آلودگی های زیست محیطی را به همراه دارد. 

عابسی در توضیح یکی دیگر از مصادیق ورود نخاله های ساختمانی به رودخانه های شمال کشور گفت: یکی دیگر از اتفاقات ناگوار مربوط به ریخته شدن نخاله های ساختمانی در رودخانه های شمال کشور مربوط به ماشین های حمل بتن است که وقتی بار خود را در پای یک بنای در حال احداث تخلیه می کنند، برای شست و شوی مخزن به کنار رودخانه ها می روند و مخزن بتن‌گیر خود را می شویند و به این شکل بتن های باقیمانده در کف مخزن وارد رودخانه می شود و آلودگی منابع آبی سطحی شمال کشور را به همراه دارد. 

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: آلودگی زیست محیطی ناشی از تخلیه نخاله های بتن در کف رودخانه های شمال کشور به قدری زیاد است که ما یک بار از یکی از محل های تخلیه بتن در رودخانه ای در شهرستان بابل نمونه برداری کردیم و دیدیم که تنها 20 درصد حجم نمونه ای که ما برداشتیم، مربوط به آب است و 80 درصد حجم نمونه را شن و ماسه و سایر نخاله های بتنی تشکیل می دهد که بر اثر شست و شوی مخزن ماشین های بتن به صورت مستقیم وارد رودخانه شده است. 

وی در ادامه تاکید کرد: این اتفاق در شرایطی رخ می دهد که کارخانجات تولید بتن طبق قانون موظفند که در همان محل کارخانه، چاهک هایی را برای شست و شوی ماشین های حمل بتن احداث کنند تا نخاله های بتن به جای این که وارد طبیعت شود، در همان چاهک ها دفن شود و آلودگی زیست محیطی به همراه نداشته باشد. 

افزایش آمار سرطان با رهاسازی نخاله های ساختمانی در دل طبیعت

عابسی با تاکید بر به خطر افتادن سلامت انسان ها با رهاسازی نخاله های ساختمانی در دل طبیعت یا حاشیه رودخانه ها گفت: شکی نیست که رهاسازی نخاله های ساختمانی در دل طبیعت یا کنار رودخانه های شهرهای شمالی، منجر به تخریب اکوسیستم رودخانه و ورود آلودگی های زیست محیطی به آب های سطحی می شود و این مساله نه تنها سبب تهدید گسترده جمعیت آبزیان رودخانه ای شمال کشور می شود، بلکه افزایش آمار سرطان در شهرهای شمالی را به همراه دارد. همچنین رهاسازی نخاله های ساختمانی در اراضی طبیعی حاصلی جز آلودگی و تخریب جنگل ها و مراتع به همراه ندارد و این مساله در کنار ویلاسازی های گسترده، تغییر کاربری اراضی جنگلی و دپوی پسماندهای آلوده در دل جنگل به کاهش محسوس مساحت جنگل های هیرکانی دامن می زند. 

وی در پایان تصریح کرد: تا زمانی که وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست برنامه ویژه ای برای مدیریت پسماند شهرهای شمالی کشور نداشته باشند، نمی توان انتظار داشت که مدیران شهرداری ها و مسئولان محیط زیستی شهرهای کوچک و بزرگ شمال ایران، فکری به حال فاجعه کنونی رها شدن انبوه زباله های خانگی و صنعتی و نخاله های ساختمانی در طبیعت مازندران انجام دهند. البته صرفا برنامه ریزی از مرکز کشور و تامین اعتبار مالی راه حل این مشکل نیست، بلکه دستگاه های اجرایی و امنیتی باید برای مبارزه با مافیای زباله استان های شمالی کشور برنامه ریزی کنند، زیرا وجود همین مافیا سال هاست که مانع از به‌روزرسانی شیوه جمع آوری و امحای اصولی پسماندها در سه استان شمالی کشور شده است.