۹۳ درصد معلولان در خانه نگهداری می‌شوند؛ آیا این نشان‌دهنده شکست سیاست‌های توانبخشی است؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، امروز معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده است که ۸۴ درصد از افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی مربوط به دهک‌های ۴ به پایین هستند.از یک میلیون و ۶۰۰ هزار معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی، ۶۹۸ هزار نفر دارای معلولیت شدید هستند و۹۳ درصد از این افراد در منزل نگهداری می‌شوند.

در حالی که به نظر می‌رسد میزان نگهداری 93 درصد از افراد معلول در خانه به نوعی موفقیت در توانبخشی به نظر برسد، اما این آمار واقعیت‌های تلخی را نیز به نمایش می‌گذارد که نادیده گرفتن آنها می‌تواند به هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سنگینی منجر شود. گزارش اخیر معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور، که نشان می‌دهد 93 درصد از افراد معلول در منزل نگهداری می‌شوند، به نظر می‌رسد یک دستاورد از نوع "ساده‌سازی" مسائل باشد. این در حالی است که در واقعیت این موضوع از جنبه‌های مختلف نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد.

آیا نگهداری در منزل موفقیت است؟

با توجه به اظهارات معاون بهزیستی، 93 درصد از معلولان در خانه‌ها نگهداری می‌شوند و تنها درصد کمی از آن‌ها در مراکز توانبخشی یا مراقبتی تحت درمان و مراقبت قرار دارند. به نظر می‌رسد که این وضعیت از یک جنبه به نفع خانواده‌ها و حتی جامعه باشد، زیرا این افراد در محیطی راحت‌تر و با حمایت خانواده زندگی می‌کنند. با این حال، سوال اساسی این است که آیا واقعاً این روش بهترین راه‌حل است یا از کمبود زیرساخت‌ها و خدمات توانبخشی کافی نشأت می‌گیرد؟

در بسیاری از موارد، نگهداری معلولان در خانه، نه تنها برای خانواده‌ها به یک بار مالی و اجتماعی تبدیل می‌شود، بلکه بسیاری از افراد دارای معلولیت حتی به خدمات اولیه مانند فیزیوتراپی، درمان‌های تخصصی و مشاوره‌های روانی دسترسی ندارند. این در حالی است که بسیاری از افراد در خانه به دلیل محدودیت‌های فضا و امکانات نمی‌توانند به توسعه و بهبود توانمندی‌های خود بپردازند.

آیا ضعف در زیرساخت‌ها و مدیریت ناکافی عامل اصلی است؟

درواقع، آمار ذکر شده در بالا به وضوح نشان می‌دهد که سیستم‌های توانبخشی در ایران به‌طور ناکافی و حتی ناچیز عمل می‌کنند. به گفته معاون بهزیستی، از یک میلیون و 600 هزار معلول تحت پوشش این سازمان، 698 هزار نفر دارای معلولیت شدید هستند. از این تعداد، بسیاری از آن‌ها نه تنها در خانه‌ها نگهداری می‌شوند، بلکه دسترسی به خدمات درمانی و توانبخشی مناسب ندارند. این مسأله نه‌تنها از عدم وجود امکانات کافی در مراکز درمانی و توانبخشی حکایت دارد، بلکه نشان‌دهنده یک ضعف در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و اقتصادی است که به معلولان به‌طور جدی توجه نمی‌کند.

حتی اگر نیت قانونگذاران و سیاستگذاران کشور این باشد که افراد معلول در محیط‌های اجتماعی و خانوادگی خود نگهداری شوند، لازم است که امکانات و خدمات جانبی مانند حمایت‌های مالی، مراقبت‌های پزشکی و مشاوره‌های روانی به شکل گسترده‌تری در اختیار خانواده‌ها قرار گیرد. در غیر این صورت، به‌جای اینکه معلولان به عنوان یک بخش موثر از جامعه دیده شوند، به گروهی تبدیل می‌شوند که نه‌تنها نیاز به کمک دارند، بلکه از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز در انزوا و فقر به سر می‌برند.

چه باید کرد؟

در سطح جهانی، کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی از کشورهای در حال توسعه در حال تلاش برای ایجاد ساختارهای جامع و کارآمد برای حمایت از معلولان هستند. این کشورها به دنبال ایجاد زیرساخت‌های توانبخشی شامل مراکز درمانی، فیزیوتراپی، مشاوره روانی و همچنین حمایت‌های مالی برای خانواده‌ها و معلولان هستند. به عنوان مثال، کشورهای اسکاندیناوی به عنوان نمونه‌های موفق در این حوزه شناخته می‌شوند. در این کشورها، معلولان نه تنها از نظر فیزیکی و درمانی تحت حمایت قرار دارند، بلکه در جنبه‌های روانی و اجتماعی نیز کمک‌های لازم را دریافت می‌کنند.

در ایران، با توجه به قوانینی مانند قانون حمایت از حقوق معلولان، باید توجه بیشتری به مسأله زیرساخت‌های توانبخشی و سلامت این افراد شود. دولت باید با همکاری سازمان‌های غیر دولتی، مشاوران اجتماعی و متخصصان، برنامه‌هایی را برای تقویت مراکز توانبخشی و ایجاد محیط‌هایی با امکانات بیشتر برای معلولان ترتیب دهد. همچنین، حمایت‌های مالی و اجتماعی از خانواده‌ها باید گسترش یابد تا آن‌ها بتوانند به‌طور مؤثری از عزیزان معلول خود نگهداری کنند.

آمار 93 درصد نگهداری معلولان در منزل، اگرچه از دیدگاه هزینه‌بر بودن، ممکن است به‌نظر برسد که یک موفقیت است، اما در حقیقت، این یک زنگ خطر برای سیستم توانبخشی ایران است. این وضعیت نمایانگر ضعف در زیرساخت‌ها، مدیریت ناکافی و کمبود حمایت‌های اجتماعی است که باید به طور جدی اصلاح شود. در عوض، باید تلاش کرد تا معلولان نه‌تنها در خانه‌ها بلکه در مراکز توانبخشی و به‌ویژه در محیط‌های اجتماعی، آموزش، درمان و حمایت‌های لازم را دریافت کنند تا به عنوان اعضای فعال جامعه در نظر گرفته شوند.