خشونت زایمانی؛ تهدیدی جدی برای سیاست‌های جمعیتی کشور

به گزارش رکنا، در حالی که سیاست‌های کلان کشور برای افزایش جمعیت و تشویق به فرزندآوری به یکی از اولویت‌های اساسی تبدیل شده است، یک مسئله حیاتی و غالباً نادیده گرفته شده وجود دارد که می‌تواند به شدت بر این سیاست‌ها اثر منفی بگذارد: خشونت زایمانی. این پدیده به عنوان یکی از مهم‌ترین موانع اجتماعی، اقتصادی و روانی در مسیر افزایش جمعیت به شمار می‌رود.

خشونت زایمانی، که نوعی خشونت جنسیتی در فرآیند زایمان محسوب می‌شود، شامل رفتارهای تحقیرآمیز، سوءاستفاده فیزیکی و روانی، نقض حریم خصوصی، و اعمال غیرضروری درمان‌های پزشکی بدون رضایت آگاهانه است. این خشونت‌ها نه تنها به سلامت جسمی و روانی مادران آسیب می‌زند، بلکه تأثیرات منفی بلندمدت بر روابط اجتماعی و خانواده‌ها دارد.

این موضوع باید به عنوان بحران اجتماعی و بهداشتی جدی در نظر گرفته شود، چرا که در نظام‌های اجتماعی که سیاست‌های افزایش جمعیت در اولویت قرار دارند، خشونت زایمانی به یکی از بزرگ‌ترین موانع تبدیل می‌شود. بسیاری از زنانی که به دلایل مختلف از جمله فشارهای اجتماعی یا فرهنگی به زایمان می‌روند، پس از تجربه خشونت در اتاق‌های زایمان، از تصمیم به فرزندآوری مجدد منصرف می‌شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که پس از این تجارب، زنان دچار اضطراب‌های پس از زایمان، افسردگی، و ترس از تولد دوباره می‌شوند، که این امر میل به مادری و فرزندآوری را در بسیاری از آنها کاهش می‌دهد و در نتیجه به کاهش نرخ زاد و ولد و مشکلات جمعیتی منجر می‌شود.

چالش‌های ساختاری و فرهنگی

خشونت زایمانی تنها یک پدیده فردی نیست؛ ریشه‌های آن در نظام‌های بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی عمیقاً ریشه دوانده است. در ایران، مشکلات ساختاری مانند کمبود نیروی انسانی، فشار کاری زیاد بر کادر درمان، و نبود دستورالعمل‌های روشن برای رعایت حقوق زنان در فرآیند زایمان به وقوع این خشونت‌ها دامن می‌زند. علاوه بر این، باورهای فرهنگی و اجتماعی نابرابری جنسیتی و نهادینه بودن فرهنگ سلطه‌پذیری زنان موجب می‌شود که بسیاری از زنان نتوانند حقوق خود را در حین زایمان مطالبه کنند یا از آن دفاع نمایند.

در فرهنگ عمومی، زایمان برای بسیاری از زنان تنها یک عمل پزشکی نیست، بلکه به عنوان یک مرحله طبیعی و حتی فطری در نظر گرفته می‌شود که باید بدون هیچ اعتراض یا درخواست خاصی از سوی زن انجام شود. این دیدگاه، همراه با ناآگاهی زنان از حقوق خود و عدم آموزش کافی برای کادر درمان، شرایطی را ایجاد می‌کند که خشونت زایمانی در بسیاری از موارد نادیده گرفته می‌شود و به مشکلی گسترده تبدیل می‌شود.

خشونت زایمانی و چالش‌های قانونی در ایران

یکی از چالش‌های اصلی در مقابله با خشونت زایمانی در ایران، نبود قوانین روشن و مشخص در این زمینه است. در نظام حقوقی ایران، «خشونت زایمانی» به طور خاص تعریف نشده و قوانین موجود مرتبط با حقوق زنان در حین زایمان بسیار مبهم است. در بسیاری از موارد، خشونت‌های مرتبط با زایمان تحت عناوین عمومی مانند ضرب و جرح یا توهین پیگیری می‌شود، اما این قوانین قادر به پوشش تمام ابعاد خشونت زایمانی نیستند.

به علاوه، نبود آموزش کافی برای کادر درمان در خصوص حقوق بیماران، اخلاق حرفه‌ای و نحوه برخورد محترمانه با زنان در حین زایمان، از دیگر دلایل بروز خشونت زایمانی است. بسیاری از پرسنل درمانی که خود در معرض فشارهای کاری و کمبود منابع قرار دارند، قادر به ارائه مراقبت‌های انسانی و حرفه‌ای به زنان باردار نیستند.

تأثیر خشونت زایمانی بر سیاست‌های جمعیتی

در حالی که سیاست‌های کشور برای تشویق به فرزندآوری و افزایش جمعیت بسیار مهم به نظر می‌رسند، نباید فراموش کنیم که خشونت زایمانی به عنوان یک مانع روانی، اجتماعی و حتی جسمی برای زنان عمل می‌کند. زنانی که در هنگام زایمان با خشونت یا تحقیر مواجه می‌شوند، احتمالاً از تصمیم به فرزندآوری مجدد خودداری خواهند کرد. بنابراین، سیاست‌گذاران باید به این پدیده توجه ویژه‌ای داشته باشند و اقدامات مؤثری برای مقابله با آن انجام دهند.

راهکارهای حقوقی و اجتماعی

برای کاهش تأثیرات منفی خشونت زایمانی و مقابله با این پدیده، باید گام‌های اساسی در چندین حوزه برداشته شود:

    تدوین قوانین جامع: باید قانون خاصی برای حمایت از زنان باردار تصویب شود که به‌طور ویژه به خشونت زایمانی پرداخته و حقوق زنان را در تمام مراحل بارداری، زایمان و پس از آن تضمین کند.

    آموزش کادر درمان: لازم است که مسائل حقوقی و الزامات اخلاقی در زایمان محترمانه در دوره‌های آموزشی پزشکی و مامایی گنجانده شود تا کادر درمان با آگاهی کامل خدمات ارائه دهند.

    ایجاد سازوکارهای گزارش‌دهی مؤثر: راه‌اندازی سامانه‌های گزارش‌دهی امن و محرمانه که زنان بتوانند شکایات خود را بدون ترس از برخوردهای تلافی‌جویانه مطرح کنند.

    حمایت از زنان قربانی: ایجاد مراکز مشاوره روانی، اجتماعی و حقوقی ویژه برای زنان قربانی خشونت زایمانی تا بتوانند از حمایت‌های لازم بهره‌مند شوند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

خشونت زایمانی نه تنها نقض حقوق بشر و کرامت انسانی زنان است، بلکه به عنوان یک مانع جدی در برابر سیاست‌های افزایش جمعیت و فرزندآوری کشور نیز باید بررسی شود. توجه به کرامت انسانی زنان در فرآیند زایمان، اصلاح سیستم‌های بهداشتی و درمانی و تدوین قوانین حمایتی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود شرایط زنان باردار و تحقق اهداف جمعیتی کشور ایفا کند. اگر امروز اقدامی اساسی در این زمینه انجام نشود، فردا هیچ سیاست تشویقی نمی‌تواند بر تصمیمات زنان برای فرزندآوری تأثیرگذار باشد./ایرنا