تعطیلات نوروز و فاجعه انباشت زباله در شمال کشور، از ساحل تا جنگل / نیاز فوری به کار فرهنگی و برنامه ریزی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،  شمال ایران در حال غرق شدن در اقیانوس زباله است و هیچ‌کس صدای فریاد محیط زیست را نمی‌شنود. از سواحل گیلان و مازندران تا جنگل‌ها و دریاچه‌ها، کوه‌های زباله به نماد ناتوانی مسئولان تبدیل شده‌اند. گردشگران بی‌وقفه به این مناطق سرازیر می‌شوند، اما زیرساخت‌های مدیریت پسماند به قدری ضعیف است که حتی نمی‌توانند از پس زباله‌های خود بربیایند. آلودگی پلاستیک‌ها و مواد غیرقابل تجزیه به عمق دریاچه‌ها و رودخانه‌ها رسیده و اکوسیستم این مناطق را به نابودی کشانده است. این وضعیت نه تنها تهدیدی برای طبیعت است، بلکه زندگی مردم و سلامت عمومی را هم به خطر انداخته و هیچ تدبیر واقعی برای این فاجعه وجود ندارد. در آستانه تعطیلات نوروزی، این بحران تنها بزرگ‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد و قبل از فاجعه باید چاره اندیشی کرد.

برای حل مشکل پسماند در شمال ایران، نیاز به ترکیبی از راهکارهای فنی، مدیریتی و فرهنگ‌سازی است

دکتر حسین محمودی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس حوزه محیط زیست، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا درباره راهکارهای فوری تا عید نوروز و راهکارهای بلندمدت برای عبور از بحران ساماندهی پسماند در شمال کشور گفت: در ابتدا باید اشاره کنم که مشکل پسماند باید ریشه‌ای حل شود. برای حل مشکل پسماند در شمال ایران، نیاز به ترکیبی از راهکارهای فنی، مدیریتی و فرهنگ‌سازی است. با الهام از تجربیات موفق کشورهای دیگر و مشارکت فعال مسافران، جوامع محلی و دولت، می‌توان به کاهش آلودگی و حفظ زیبایی طبیعت شمال ایران کمک کرد.

تولید پسماند یکی از ارمغان های گردشگران برای شمال کشور است!

دکتر محمودی با بیان اینکه بسیاری از مسافرانی که به مناطق شمالی کشور می روند، فقط حق استفاده از طبیعت شمال را به بر خود می‌بینند اما مسئولیت پاکیزگی و حفاظت آن را به نمی‌پذیریند گفت: تولید پسماند یکی از ارمغان های گردشگران است. تجربیات جهانی سیستم جریمه و پاداش را راهگشا دیده است. کشورهایی مانند سنگاپور با قوانین سختگیرانه و جریمه‌های سنگین سعی بر ساماندهی پسماند کرده است. 

تشویق و جریمه؛ راهکارهای کوتاه‌مدت برای پرورش رفتار پایدار گردشگران و مسئولیت‌پذیری تولیدکنندگان

وی با تاکید بر اینکه اعمال جریمه برای ریختن زباله در طبیعت و پاداش برای مشارکت در پاک‌سازی و یا  ایجاد سیستم‌های تشویقی مانند تخفیف در هتل‌ها یا رستوران‌ها برای مسافرانی که زباله‌های خود را تفکیک می‌کنند، می تواند راهکارهای کوتاه مدت برای پرورش رفتار پایدار گردشگران باشد افزود: باید روزی فرا برسد که هر فرد مسئول تولید پسماند خود باشد و به طور جدی آن را بر عهده گیرد. از طرفی تولیدکنندگان محصولات نیز باید با رعایت امتداد مسئولیت تولیدکننده، به پسماند محصولات خود در پایان زنجیره حساس شوند. در حال حاضر، نه کار فرهنگی موثری انجام می‌دهیم و نه قوانین بازدارنده‌ای تاکنون تعیین شده است.

کاهش تولید پسماند؛ چالش‌های فرهنگی و نیاز به برنامه‌ریزی در مقاصد گردشگری

دکتر حسین محمودی با بیان این مهم که در مواجهه با بحران پسماند، باید ابتدا به کاهش تولید پسماند پرداخته شود. بهترین و کم هزینه ترین بخش هرم مدیریت پسماند، کاهش تولید آن است. که در این زمینه کار موثری انجام نشد. بطور کلی هر کجای فرایند مدیریت پسماند که پول ساز باشد، عده ای به شدت فعال هستند، حتی به بدترین شکل آن مانند پدیده زشت زباله‌گردی. اما آنجا که پای تغییر و رفتار و ظرفیت سازی فرهنگی است، همه از آن فرار می کنند. ایشان افزود: البته مسافران نیز باید در این روند سهیم باشند و توجه به این امر حائز اهمیت است که این تغییرات زمان‌بر است. برای مثال، استفاده از ظروف یک‌بار مصرف در سفر خود عاملی برای تولید بیشتر پسماند است. این مشکل در مناطق توریستی شمال کشور که با ورود حجم بالای مسافر مواجه هستند، پیچیده‌تر می‌شود. وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از میزان ورودی گردشگران به استان های شمالی در نوروز گذشته خبر دارند و می توان بر اساس آن آمار برنامه ریزی انجام داد.

مسافران یا زباله‌سازان؟ راهکارهای خلاقانه برای مهار فاجعه پسماند در مقاصد گردشگری!

این استاد دانشگاه تاکید داشت: در این زمینه، استفاده از شیوه‌های فرهنگی مانند پخش تبلیغات آموزشی در ایام تعطیل و قبل از شروع فصل گردشگری،  نصب تابلوهای آموزشی و هشداردهنده در جاده‌ها، جنگل‌ها و سواحل، ایجاد گروه‌های داوطلب برای پاک‌سازی طبیعت و جذب مسافران به این فعالیت‌ها، تشویق مسافران به مشارکت در چالش‌های پاک‌سازی طبیعت توزیع رایگان کیسه‌های زباله در ایستگاه‌های بازرسی و ورودی شهرهای شمالی، می‌تواند اطلاعات مفیدی به مردم بدهد تا چگونه پسماند خود را مدیریت کنند.

وی پیشنهاد داد: برای مثال، می‌توان در ورودی پارک‌های جنگلی، به مسافران کیسه زباله داده شود و در قبال آن بیعانه از آنها گرفته شود و تاکید شود که اگر زباله های خود را داخل کیسه ریخته و در زمان خروج تحویل دهند، پول به آنها برگردانده می شود، این روش می تواند ضمن فرهنگ سازی از اهرم دیگری هم ، همزمان استفاده کند.

سینما علیه زباله‌ریزی! آیا فیلم‌های داستانی می‌توانند فرهنگ محیط‌زیستی را متحول کنند؟

حسین محمودی در ادامه گفت: اما این تنها راه‌حل نیست. در کنار اقدامات فنی، فرهنگ‌سازی باید در اولویت باشد. مردم باید آگاه شوند که مسئولیت مدیریت پسماند فقط بر دوش دولت یا شهرداری نیست، بلکه باید خود را به عنوان جزئی از حل این مشکل ببینند. فرهنگ‌سازی نیاز به زمان دارد، اما نتیجه آن می‌تواند رفتار مردم را به طور پایدار تغییر دهد. باید این فرهنگ را در ذهن افراد نهادینه کنیم که زباله‌ریزی در طبیعت نه تنها رفتار نادرستی است، بلکه پیامدهای محیط زیستی وخیمی دارد. در این مسیر، هنر و سینما می‌توانند نقش اساسی ایفا کنند. به طور خاص، سینما می‌تواند ابزاری بسیار قدرتمند برای تغییر نگرش‌ها و رفتارهای مردم باشد. به عنوان مثال، فیلم‌های درام و داستانی می‌توانند داستان‌های پیچیده‌ای از تعامل انسان‌ها با محیط زیست و اثرات منفی پسماندها را به تصویر بکشند. این نوع فیلم‌ها، به دلیل پرداختن به ابعاد انسانی و احساسی مسئله، می‌توانند تاثیرات عمیق‌تری بر مخاطب بگذارند. اگرچه فیلم‌های مستند هم در این زمینه مفید هستند، اما فیلم‌های داستانی با نگاهی عاطفی و پیچیده‌تر، می‌توانند تأثیر بیشتری داشته باشند.

وی در ادامه پشنهاد دیگری هم ارائه کرد و گفت: می‌توان در نوروز  از تیم‌های هنری و نمایشی برای انتقال پیام‌های محیط زیستی بهره برد. برای مثال، گروه‌های نمایشی، با برگزاری نمایش‌های خیابانی مسائلی چون مدیریت پسماند و حفاظت از طبیعت را به شیوه‌ای جذاب و قابل‌فهم برای عموم مردم و مسافران در شمال کشور به اجرا درآورند و کمک به مدیریت پسماند در دوره تعطیلات نوروزی و حتی پس از آن داشته باشند.

همچنین، هنرمندان می‌توانند از آثار خود برای بیان مشکلات محیط زیستی استفاده کنند. از نقاشی‌ها گرفته تا طراحی‌های گرافیکی، هر یک از این آثار می‌توانند در سطح گسترده‌ای پیام‌های محیط زیستی را منتقل کنند. این نوع فعالیت‌ها می‌توانند در طول زمان تاثیرات مثبت و ماندگاری بر جامعه بگذارند و مسئولیت‌پذیری فردی را ارتقا دهند.

نوروز، فرصتی برای نمایش خیابانی محیط‌زیستی! آیا هنر می‌تواند بحران پسماند را حل کند؟

دکتر حسین محمودی با بیان اینکه در حال حاضر، مشکلات اصلی در مدیریت پسماند شامل تنبلی و بی‌توجهی افراد به مسئولیت‌های اجتماعی است گفت: مردم تمایل دارند که از زباله هایی که تولید کرده اند خلاص شوند و پسماندها را در هر جایی که می‌توانند رها می کنند. این رفتارها به نوعی ناشی از عدم تعلق خاطر به مکان‌هایی است که در آن‌ها حضور دارند. وقتی مردم به شمال می‌روند، این مناطق را صرفاً برای تفریح می‌بینند و نه جایی که بخواهند از آن محافظت کنند.

در نهایت، تغییرات فرهنگی و نگرشی نیاز به زمان و برنامه‌ریزی دقیق دارند. باید با همکاری نهادهای دولتی، خصوصی و مدنی، اقدامات لازم برای افزایش آگاهی و تغییر رفتارها را انجام دهیم. همچنین باید برای کسانی که در مناطق طبیعی زباله می‌ریزند، جریمه‌هایی در نظر گرفته و از نظارت‌های محیطی بهره‌برداری کنیم.

بعد از این اقدامات فرهنگی و کمک گرفتن از هنرمندان برای فرهنگسازی باید به سمت اقدامات فنی در مدیریت پسماند و بهره بردن از امکانات و تکنولوژی‌های متناسب با منطقه حرکت کرد. قبل از اقدامات فرهنگی، هیچ تکنولوژی توان غلبه بر غول پسماند در شمال کشور را نخواهد داشت.

 

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: