نکته جالب توجه دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که نه تنها متولیان و نهادهای رسمی تولید آگهی های بازرگانی حوزه کودک به این قوانین توجه چندانی نمی کنند بلکه، مشکل حادتر این است که با ظهور و گسترش تکنولوژی والدینی هم هستند که تحت عنوان «مدلینگ کودکان» در فضای مجازی حقوق دلبندان خود را نقض می کنند.

یک کارشناس ارتباطات و رسانه پیرامون این پدیده و قوانین مربوط به آن گفت: در سال 1385 جزوه ای در صدا و سیما تدوین شد با نام «جزوه سبز» که عنوان آن، سیاست های عمومی برنامه سازی است. در این جزوه در حوزه سیاستگذاری های صدا و سیما در رابطه با کودکان، چند ماده آورده شده که تعدادی از آنها به صورت ویژه به آگهی های بازرگانی تلویزیونی که در آن از کودکان استفاده می شود، پرداخته است.

حسین بصیریان جهرمی در ادامه با بیان اینکه، مشخصا در ماده 47 این جزوه آمده است که در آگهی های تلویزیونی نباید صراحتا از کودکان درخواست شود محصولی خریداری کنند و یا چنین درخواستی از والدین خود داشته باشند، تصریح کرد: علاوه بر آن، در ماده 48 آن نیز آمده است که در آگهی های تلویزیونی نباید کودکان را به تنهایی در حال خرید و یا مذاکره با فروشنده برای خرید یا مبادله پول نشان داده شود.

وی افزود: ماده 51 ، معتقد است پخش هرگونه آگهی بازرگانی قبل، بعد و حین پخش برنامه کودک ممنوع است. همچنین در ماده 54 این جزوه آمده است که نباید از کودکان برای معرفی کالا و خدماتی استفاده شود که از آنان انتظار نمی رود و یا خودشان مصرف کننده آن کالا یا خدمات باشند و یا آن را بخرند و نیز نباید کودکان در مورد هرگونه کالا یا خدمت به صراحت اظهارنظر کنند.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه با مروری بر این ماده های قانونی، عنوان کرد: وقتی این قوانین وجود دارد و می بینیم که حتی در دستورالعمل های برنامه سازی تلویزیونی خارجی مانند B.B.C نیز هم مشابه این حقوق برای کودکان گوشزد و تایید شده و با کمی بررسی متوجه می شویم که به عنوان مثال، در بریتانیا تعیین جایزه مادی برای شرکت در مسابقاتی که کودکان حتی به همراه والدینشان در آن حضور دارند، ممنوع است، متوجه لزوم اهمیت چنین قوانینی خواهیم شد.

وی با اشاره به اینکه حتی در اغلب کشورها، مجریان برنامه های کودک هم نباید در برنامه های تبلیغاتی که در آن محصول غیرمتعارف و یا خطرناک برای کودکان تبلیغ می شود، شرکت کنند، گفت: البته، اینها همه مجموعه قوانینی است که قبل از ظهور و گسترش فضای مجازی و جامعه نمایشی اینستاگرام وجود داشته است.

بصیریان جهرمی اظهار کرد: اکنون که شاهد یک ولنگاری در فضای مجازی هستیم، می بینیم که افراد خیلی راحت می توانند عکس ها و فیلم ها و آن برساخت ظاهری کودک خود را به نمایش بگذارند، قوانین دیگر چندان موضوعیتی نداشته و به امری دلبخواه بدل می شود.

وی ادامه داد: البته لایحه ای با نام لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در سال گذشته به مجلس تقدیم شده که مشخصا به بحث مدلینگ اشاره نکرده اما، بحث تبلیغات کودک در این لایحه به میان آمده است و یکسری موارد و توصیه ها را به صدا و سیما ارائه می دهد.

بصیریان جهرمی با بیان اینکه، آنچه که بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد جنبه هایی از بهره کشی ابزاری از کودکان است که به نوعی حریم خصوصی آنها را نقض می کند و از قدرت تمیز ندادن آنها سواستفاده می کند، تاکید کرد: سوء استفاده از ناآگاهی کودکان، حتی اگر والدین مرتکب آن شوند به تعبیر من چیزی جز بهره کشی از کودک و ایجاد پیامدهای منفی از لحاظ روانشناسی و تربیتی برای کودک نیست.

وی در ادامه در رابطه با ماهیت این پدیده گفت: نکته دیگر این است که شاید در کوچه و خیابان آنچه این روزها در جایی مانند کلانشهر تهران خیلی آزاردهنده است، مشاهده کودکان کار است که سر چهارراه ها چیزی می فروشند و یا در سطل های زباله به دنبال جدا کردن زباله هستند که به نوعی از آنها با عنوان کودکان کار تعبیر می شود، باید بگویم که مدلینگ کودکان مصداق پست مدرن کودکان کار هستند.

ایجاد آسیب های جبران ناپذیر با هدف درآمدزایی والدین

این استاد دانشگاه ادامه داد: کودکانی که لباس برند و لاکچری می پوشند و ناخواسته به پلتفرم رسانه های اجتماعی مدرن مانند فضای اینستاگرام وارد می شوند و حتی صاحب صفحات و دنبال کننده هایی بوده و مورد پسند و لایک قرار می گیرند، غیراصولی و مظلومانه متحمل آسیب های جبران ناپذیری با هدف درآمدزایی والدین می شوند.

والدین به عنوان کسانی که تربیت کننده کودکان خود هستند، سطح سواد رسانه ای و سطح آگاهی خود را نسبت به آن چیزی که نشر می دهند، بالا ببرند.

وی عنوان کرد: گاهی حتی والدین آگاهانه کودکان خود را اسیر این دام کرده و روند ضد اجتماعی شدن آنها را در آینده ایجاد می کنند. اغلب جامعه شناسان و روانشناسان از کودک به عنوان لوح نانوشته یاد می کنند. از این رو، اگر به سوی این موارد سوق داده شوند از ممکن است از گروه همسالان و دوستان و حتی فامیل کنار گذاشته شوند و در این جامعه نمایشی افسردگی های شدیدی برایشان در آینده به وجود خواهد آورد.

بصیریان جهرمی با تاکید بر اینکه این کودکان ناخواسته وارد صنعتی شده اند که واقعیت زندگی را با واقعیت کنشی که ناآگاهانه انجام داده اند، در تضاد می بینند، به ارائه راهکاری پیرامون آسیب های ناشی از این موضوع پرداخت و گفت: نخستین توصیه ام به والدین این است که به عنوان کسانی که تربیت کننده کودکان خود هستند، سطح سواد رسانه ای و سطح آگاهی خود را نسبت به آن چیزی که نشر می دهند، بالا ببرند.

وی ادامه داد: درست است که این مقوله خصلت رسانه های اجتماعی متفاوت مانند فیس بوک، اینستاگرام یا بعدها فضاها و پلتفرم های دیگر است. اما، باید توجه کنیم تا زمانی که از ویژگی های سه گانه رسانه های اجتماعی -که به تعبیر کاستلز خودتولیدی در محتوا، خود مدیریتی در توزیع آن و خود انتخابی در دریافت است-بدون توجه به بالا بودن و آگاه بودن سواد رسانه ای بهره می بریم، مشکلات متعددی در کمین ماست.

ارتقاء سواد رسانه ای والدین چاره کار است

بصیریان جهرمی عنوان کرد: حال، ارتقاء سواد رسانه ای گاهی از طریق برنامه های رسانه های جمعی مانند صدا و سیما و مجلات و روزنامه ها، گاهی از طریق بیلبوردها و فضاهای تبلیغات شهری صورت می گیرد و زمانی شاید بشود این موارد را در دروس رسمی مدارس و دانشگاه ها گنجاند که افراد احساس مسوولیت بیشتری پیرامون آن داشته باشند.

وی تاکید کرد: سیاستگذاران نیز باید حتما در کنار بخش تبلیغات بودجه ای به مقوله سوءتبلیغات و تبلیغاتی که نادرست و مذموم است و جهان برایش تدبیر اندیشیده است، با قوانین و مقررات، متوسل شدن به شرع و اخلاق و با کمک گرفتن از حوزه های علمی ضریب خطای سیاستگذارانه را کاهش دهند.

این پژوهشگر حوزه رسانه عنوان کرد: باید بتوانیم بودجه ای از حوزه تبلیغات صرف این موضوع کنیم. به عنوان مثال سازمان صدا و سیما به عنوان یکی از بنگاه های مهم تبلیغات رسانه ای و یا شهرداری ها با در اختیار داشتن فضاهایی که برای اکران عمومی در اختیار دارند به موضوعاتی که تبلیغ نکردن آن درست است، بپردازند. چراکه، به نظر می رسد این دو دستگاه به دلیل درآمدی که از تبلیغات کسب می کنند، مسوولیت بیشتری در اختیار دارند.

گفتگو: هانیه حقیقی

سینا پرس

برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: