امنیت در سایه سرمایه روانی

عده‌ای نیز از «سرمایه انسانی»، «سرمایه فرهنگی»، «سرمایه اجتماعی» و نظایر آن سخن گفتند. اما، تنها تعداد کم شماری از آنان از «سرمایه روانی» سخن گفتند. البته تداعی نشدن این مفهوم در ذهن اغلب شهروندان، حتی تحصیلکرده‌ها ، چندان شگفت انگیز و غیرمنتظره نیست. چون نه تنها زمان زیادی از طرح این «دانش واژه» (مفهوم) در ادبیات علمی و گفتمان‌های اجتماعی و رسانه‌ای و عمومی سپری نشده است بلکه شمار مطالب و مباحث مطروحه و منتشره پیرامون آن نیز تا سالیان اخیر بسیار ناچیز و انگشت شمار بوده است. از همین رو، هنوز بسیاری از شهروندان جامعه از ماهیت و ابعاد آن آگاه نیستند.
سرمایه روانی، همانند سایر سرمایه‌ها، با چند شاخص مهم معین می‌شود. نخستین آن شاخص‌ها «خلق فراخ» است. این ویژگی، دارنده سرمایه روانی را قادر می‌سازد تا در برابر انبوه ناهمواری‌های زندگی، آرامش خود را فرو نگذارد و با «گشاده رویی» و «اطمینان قلبی» به گره گشایی از مشکلات بپردازد. از همین رو، چنین افرادی نه تنها کمتر در دام خشم و خشونت و پرخاشگری می‌افتند بلکه از «نیروی هیجانی» خود به‌عنوان فرصت و پتانسیلی برای برخورد کارآمد با مشکلات زندگی استفاده می‌کنند.
دومین شاخص سرمایه روانی «خوش بینی» است. افراد واجد این ویژگی از ظرفیت و توان شگرفی برای ایجاد امید در خویش و بهره‌گیری از آن برای حرکت خود برخوردارند. اینان چشم‌انداز مثبت و امید بخشی برای آینده دارند و لاجرم هیچ گاه در باتلاق افسردگی و درماندگی فرو نمی‌غلتند. افزون بر آن، همواره نور امید را در اطراف خویش می‌پراکنند و به شوقی درخشان برای تهییج مثبت دیگران تبدیل می‌شوند. «هیجان مثبت» و طرز تلقی خوشبینانه از زندگی تابع اصلی «سرایت» است و ناخودآگاه به دیگران منتقل می‌شود و ذهن و روان آنان را سرشار از امید و خوش بینی می‌سازد.سومین شاخصه مهم سرمایه روانی «خوداتکایی» است که این توان را به فرد می‌بخشد تا با جدیت و پشتکار و به دور از ناامیدی و فرسودگی، اهداف شخصی خویش را تعقیب کند و با تحقق هر هدف طرح و تدبیری نو برای گام برداشتن در مسیر تحقق اهداف کلان زندگی فرا سو نهد. خود اتکایی نیروبخش است و لاجرم می‌توان آن را به مثابه یک محرک انگیزشی تلقی کرد که از درون، خود را برای فعالیت و جدیت برمی‌انگیزد.«ظرفیت بخشش» یکی دیگر از ویژگی‌های روان شناختی است که می‌توان از آن به‌عنوان چهارمین شاخصه سرمایه روانی یاد کرد. این ویژگی، افراد را قادر می‌سازد که گذشته را فرو نهند و برای ساختن دنیایی بهتر برای خود و دیگری از خطاها و قصورات دیگران در گذرند. در واقع بر اساس این شاخص می‌توان گفت آنانی که دارای سرمایه روانی هستند در گذشته خود متوقف نمی‌شوند بلکه از گذشته (تجارب و خاطرات و تعاملات گذشته) به منزله فرصتی برای بهبود رفتار و کنش و برخورد در آینده استفاده می‌کنند. به بیان دیگر، سرمایه روانی موجب اعطای «بزرگ منشی» به افراد می‌شود. چه، بزرگان می‌گذارند و می‌گذرند یادمان باشد امروزه بخشش درمانی، ترمی است در علوم روانشناسی برای حل تعارضات فی مابین افراد.پنجمین شاخصه سرمایه روانی نیز «خود کنترلی» (خویشتنداری) است. این ویژگی فرد را قادر می‌سازد تا از تکانشگری بپرهیزد و تأمل و مداقه و اندیشگی را به پشتوانه تصمیمات و اقدام‌های خود تبدیل کند. چنین فردی نه تنها در دام «هوس‌های لحظه‌ای» و «تمایلات آنی» گرفتار نمی‌شود بلکه با دوراندیشی، ذهن و رفتار خود را سمت و سو می‌بخشد.
خلاصه آنکه، سرمایه روانی موجب می‌شود تا فرد مسئولانه و شجاعانه زندگی خویش را سر و سامان بخشد و با اتکا به‌ظرفیت‌های بیکران خود و با حفظ شادابی و امید و خوش خلقی، گره از مسائل و مشکلاتش بگشاید. شواهد نیز نشان از آن دارند که با افزایش سرمایه روانی افراد، به‌صورت معناداری بر احساس امنیت آنان نیز افزوده می‌شود. چرا که، احساس امنیت یک ویژگی «ذهنی» است که بیش و پیش از هر چیز ریشه در احساس توانمندی، مسئولیت پذیری، خلق شاد، نگاه خوشبینانه به زندگی و خود انگیختگی دارد و به‌عنوان واپسین نکته لازم است یاد‌آوری کنم که «سرمایه روانی» اکتسابی است و لاجرم هر یک از ما می‌توانیم با تصمیم و اراده و تلاش برای افزایش روزافزون آن گام برداریم وبا افزایش سرمایه روانی می‌توانیم کیفیت زندگی و روابط خود و دیگران را بهبود بخشیم.

دکتر سعید منتظرالمهدی
معاون اجتماعی ناجا