خانم انصاری، در ایران "حداقل" ۱۷ یوزپلنگ آسیایی باقی مانده است، نه "فقط"! / جمعیت یوزهای آسیایی ۲۳ سال قبل ۲۰۰ فرد بود؛ بودجه‌های حفاظتی کجا هزینه شد؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، امروز شینا انصاری- معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور اعلام کرد: رئیس سازمان محیط زیست: "فقط" ١٧ قلاده یوزپلنگ آسیایی در دنیا باقی مانده است.

 رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه "تنها" ١٧ قلاده یوز آسیایی در دنیا باقی مانده که آن هم در کشور ما زیست می‌کنند، گفت: برای حفاظت از آنها نیازمند همکاری دستگاه‌ها به ویژه پلیس راهور در کنترل سرعت خودروها در زیستگاه یوزها هستیم.

فقط ۱۷ یوز آسیایی باقی مانده؟ یا حداقل ۱۷ یوز؟!

خانم شینا انصاری، "فقط" واژه درستی برای بیان این آمار نیست بلکه به نظر صحیح تر این است که از "حداقل " استفاده کنید.

به گزارش خبرنگار رکنا، طی سال جاری، ما (موفق به شناسایی ۱۷ فرد یوزپلنگ آسیایی) در زیستگاه‌های طبیعی ایران شده‌ایم. از این تعداد، ۱۰ مورد توله بوده و ۷ مورد نیز یوزهای بالغ محسوب می‌شوند. با این‌ حال، لازم است به این نکته مهم اشاره کنیم که روش تخمین جمعیت یوزپلنگ‌ها تنها مبتنی بر شمارش این ۱۷ فرد مشاهده‌شده نیست.

به عبارت دقیق‌تر، این تعداد صرفاً حداقل جمعیتی است که ما توانسته‌ایم به‌صورت مستند و مستقیم شناسایی کنیم. اما همچنان از حداکثر جمعیت واقعی یوزهای موجود در زیستگاه‌های ایران اطلاع دقیقی نداریم.  یک تخمین علمی مبتنی بر آخرین مطالعات و مقالات منتشرشده در یکی دو سال اخیر است، از ۳۰ فرد یوزپلنگ آسیایی در ایران خبر می دهد. این مطالعات از طریق نرم‌افزارهای آماری ویژه‌ای انجام شده که داده‌های مربوط به جمعیت یوز را دریافت کرده و با درنظر گرفتن عوامل مختلف زیست‌شناختی، رفتاری و ژنتیکی، یک برآورد تخمینی از کل جمعیت ارائه می‌دهند.

طبق محاسبات این نرم‌افزارها و با توجه به تعداد یوزهای شناسایی‌شده در طبیعت ایران، الگوهای رفتاری این گونه، تنوع ژنتیکی ثبت‌شده و نسبت‌های جنسی میان افراد، احتمال زیادی وجود دارد که جمعیت یوزپلنگ‌های موجود در کشور ما کمتر از ۳۰ فرد باشد. بر همین اساس، آنچه در مصاحبه‌های علمی مطرح می‌شود، مبتنی بر مستندات و مدل‌سازی‌های آماری است.

بنابراین، ۱۷ فردی که تاکنون شناسایی شده‌اند، صرفاً حداقل جمعیت ثبت‌شده هستند و این عدد نشان‌دهنده کل جمعیت نیست. ما همچنان نسبت به تعداد دقیق و حداکثری این گونه در طبیعت اطمینان نداریم، اما از طریق داده‌های میدانی و نمودارهای تحلیلی، می‌توان روند تغییرات جمعیت را بررسی کرد.

برای مقایسه، می‌توان به تخمین‌های جمعیتی سایر گونه‌های حیات وحش در ایران اشاره کرد. به‌عنوان مثال، برآوردها نشان می‌دهند که جمعیت پلنگ ایرانی در زیستگاه‌های کوهستانی کشور ما بین ۸۰۰ تا ۱۱۰۰ فرد است، اما این به این معنی نیست که اکنون می‌توان ۸۰۰ پلنگ را در طبیعت مشاهده و شمارش کرد. این اعداد حاصل مدل‌های آماری و تخمین‌های علمی هستند.

در مورد یوز آسیایی نیز چنین روندی وجود دارد. در اوایل دهه ۱۳۸۰، تخمین زده می‌شد که جمعیت این گونه بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ فرد باشد. در اواخر همان دهه و اوایل دهه ۱۳۹۰، این عدد کاهش یافت و تخمین‌ها نشان می‌دادند که جمعیت یوزها به حدود ۷۰ فرد رسیده است. اما متأسفانه، طی ۲۰ سال اخیر، جمعیت این گونه به‌شدت کاهش یافته و اکنون احتمال زیادی وجود دارد که تعداد یوزهای باقی‌مانده در طبیعت ایران کمتر از ۳۰ فرد باشد.( این پرسش مطرح می‌شود که بودجه‌هایی که طی این سال‌ها برای حفظ و نگهداری یوزپلنگ آسیایی تخصیص یافته، دقیقاً چگونه هزینه شده است که طی ۲۳ سال، جمعیت یوز ایرانی از حدود ۱۲۰ تا ۲۰۰ فرد به حداقل ۱۷ فرد کاهش یافته است؟ اگر این بودجه‌ها دریافت نمی‌شد و هیچ برنامه‌ریزی حفاظتی انجام نمی‌گرفت، روند متفاوتی را شاهد می‌بودیم؟)

اما چه عواملی باعث این کاهش شدید جمعیت شده است؟

مطالعات نشان می‌دهند که چندین عامل اصلی در نابودی تدریجی جمعیت یوز آسیایی در ایران نقش داشته‌اند.

یکی از مهم‌ترین این عوامل، افزایش احداث جاده‌های مختلف در محدوده زیستگاه‌های یوز بوده است که باعث بالا رفتن آمار تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیر این گونه شده است.

دومین عامل مهم، حضور سگ‌های ولگرد در زیستگاه‌های یوز و همچنین افزایش دامداری‌های سنتی و حضور گسترده دامداران و چوپانان در این مناطق است. سگ‌های گله که برای محافظت از دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، متأسفانه یکی از تهدیدات جدی برای یوزها محسوب می‌شوند و در برخی موارد، توله‌یوزها و حتی یوزهای بالغ توسط این سگ‌ها کشته شده‌اند.

عامل دیگر، تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها و تبدیل آن‌ها به مناطق مجزا و جزیره‌ای است. این مسأله موجب شده است که یوزها نتوانند به‌راحتی بین زیستگاه‌های مختلف جابجا شوند و در نتیجه، ارتباطات ژنتیکی بین جمعیت‌های مختلف کاهش یابد. پروژه‌های عمرانی متعدد، گسترش شهرها، ساخت‌وسازهای گسترده، توسعه راه‌آهن و احداث محورهای مواصلاتی جدید نیز تأثیر قابل‌توجهی بر نابودی زیستگاه‌های طبیعی این گونه داشته است.

یکی دیگر از عوامل نگران‌کننده، بهره‌برداری‌های معدنی در استان یزد است. در این منطقه، معادن بزرگی قرار دارند که فعالیت آن‌ها تأثیر مستقیمی بر زیستگاه‌های یوز آسیایی داشته است. به دلیل گسترش فعالیت‌های معدنی، بخش زیادی از زیستگاه‌های یوز از بین رفته و این گونه امکان جابجایی بین زیستگاه‌های مختلف را از دست داده است.

همچنین، برهم خوردن نسبت جنسی جمعیت یوزها در زیستگاه‌های جنوبی باعث کاهش توانایی این گونه برای تولیدمثل شده است. آخرین ماده‌های این زیستگاه‌ها بر اثر عواملی همچون تصادفات جاده‌ای و حمله سگ‌ها از بین رفته‌اند و نرهای معروفی که در استان یزد وجود داشتند، همگی تلف شده‌اند. در نتیجه، این مناطق عملاً خالی از یوز شده‌اند و متأسفانه، این سناریو احتمالاً در آینده‌ای نه‌چندان دور، برای زیستگاه‌های شمالی نیز تکرار خواهد شد.

در نتیجه، "حداقل" ۱۷ یوز در ایران به‌صورت مستند شناسایی شده‌اند، اما برآوردهای علمی نشان می‌دهند که تعداد کل یوزهای موجود احتمالاً کمتر از ۳۰ فرد است. البته، این یک تخمین است و نمی‌توان با قطعیت گفت که دقیقاً چه تعداد یوز در طبیعت ایران باقی مانده است.

جدول وضعیت یوز آسیایی در ایران

این جدول خلاصه‌ای از وضعیت و چالش‌های مربوط به یوز آسیایی در ایران را نشان می‌دهد.