حلقه‌های مفقوده دانایی

واقعیت این است که رسانه‌ها در جامعه ما، اغلب بلندگوی گروه‌ها و احزاب سیاسی هستند و این موضوع، تقریباً خاص جامعه ما است. در جوامع دیگر، چون ساختارهای سیاسی و اقتصادی‌ به هم پیوند خورده است، رسانه‌ها کاملاً خودکفا منابع مالی خود را تأمین می‌کنند و به همین خاطر براحتی می‌توانند رسالت «نقد اجتماعی» خود را به انجام رسانند.

بر این باورم که در جامعه ما هیچگاه نمی‌توان به‌طور کامل اطلاعات را شفاف‌سازی کرد. چرا که شفافیت به‌دنبال چند فاکتور به‌هم پیوسته ایجاد می‌شود. اگر این زنجیره روابط برقرار نباشد چندان نمی‌توان به‌شفافیت اطلاعات از طریق رسانه‌ها امیدوار بود.

برای بررسی این امر باید به ریشه‌های تاریخی آن توجه کرد؛ ما «علم کلام» نداریم چون برخورد دین با مسائل روز ما برخوردی عقلانی نیست. دین باید با دانش‌های بشری به گونه‌ای درهم آمیخته شود که علم کلام جدید سامان یابد. بنابراین چون علم کلام جدید نداریم، می‌توان گفت که «علم اخلاق» هم در جامعه ما بدرستی شکل نمی‌گیرد، وقتی اخلاق نداریم با مسائل برخورد عقلانی هم نداریم و «عقلانیت» در جامعه ما بدرستی شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل نظام اقتصادی ما با ضعف‌هایی روبه‌رو می‌شود. اگر در جامعه‌ای اقتصاد ضعیف باشد پایه‌های سیاست هم سست می‌شود و به‌دنبال آن «اشرافیت» و «فساد» رخ می‌دهد. از همین رو است که بر این باورم که در جامعه ما به سختی می‌توان اطلاعات را شفاف‌سازی کرد؛ چون زنجیره علم کلام، اخلاق، عقلانیت، اقتصاد، سیاست و رسانه‌های آزاد و مستقل بدرستی در تاریخ دانایی ما شکل نگرفته است تا بتوان نقد اجتماعی و شفافیت را از رسانه‌ها توقع داشت.

برای برون رفت از این وضعیت ما به «نوسازی دینی» نیازمندیم. نوسازی دینی که بر اساس علم کلام جدید صورت گیرد تا به‌دنبال آن اخلاق، عقلانیت، اقتصاد و سیاست ما نیز سامان یابد و به‌دنبال سامان یافتن اقتصاد است که رسانه‌ها می‌توانند «نقد اجتماعی» داشته باشند و زمینه شفافیت را فراهم آورند. اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

دکتر ابراهیم فیاض، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران