دوست و دشمن کبد را بشناسید

کبد (جگر) اندام مهمی در بدن است که بدون آن ادامه حیات غیرممکن است. پانکراس(لوزالمعده) و کبد، نقش مهمی در هضم و متابولیسم مواد غذایی به‌عهده دارند. کیسه‌ی صفرا نیز اگر چه اندامی مهم است، ولی بدن به‌خوبی خود را با فقدان آن، تطبیق می‌دهد. آگاهی از ساختمان و عملکرد این اندام‌ها بسیار مهم و با ارزش است.

فیزیولوژی و عملکرد کبد:

کبد به وزن تقریبی 1500 گرم، بزرگترین غده‌ی بدن است و دو لوب اصلی، راست و چپ دارد.

کبد از دو منبع خونی تغذیه می شود:

شریان کبدی، که یک سوم خون کبد را تامین می‌کند و از آئورت منشا می‌گیرد، و ورید باب که دو سوم خون کبد را تامین می‌کند و خون گرفته شده از لوله ی گوارش را به آن می‌رساند. مجموعه‌ای از مجاری صفراوی نیز در کبد وجود دارند که صفرا (که منشأ آن سلول های کبدی است) از طریق این مجاری خارج می‌شود.

کبد قادر به تولید مجدد خود می‌باشد. وجود 20- 10 درصد از کل کبد برای ادامه‌ی حیات کافی است؛ ولی با خارج کردن آن از بدن، مرگ در عرض24 ساعت اتفاق می‌افتد. کبد برای انجام بیشتر اعمال متابولیک بدن ضروری بوده و بیش از 500 عمل مختلف را انجام می‌دهد.

کارهای اصلی کبد عبارت‌اند از:

- متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی؛

- ذخیره و فعال کردن ویتامین‌ها و مواد معدنی؛

- تبدیل آمونیاک به اوره؛

- متابولیسم استروئیدها؛

- عمل کردن به‌عنوان یک صافی؛برای محافظت در برابر سیل مواد مضری که به‌ خون سرازیر می‌شوند.

کبد صفرا تولید می‌کند، نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ویتامین‌های محلول در چربی استفاده می‌شوند و بیلی روبین محصول نهایی انهدام گلبول‌های قرمز، در کبد ترکیب شده و از طریق صفرا دفع می‌شود.

مفید و مضر برای کبد

مفید - جو دوسر

غذاهایی که فیبر زیادی دارند به کبد کمک می‌کنند بهترین عملکرد خود را داشته باشد. دنبال یک خوراکی خوب برای شروع روزتان می‌گردید؟ جو دوسر را امتحان کنید. تحقیقات نشان داده جو دوسر می‌تواند در کاهش وزن و رها شدن از چربیهای اضافی شکم که راهی خوب برای پیشگیری از بیماریهای کبدی است مفید باشد.

مضر ـ غذاهای چرب

سیب زمینی سرخ کرده و همبرگر انتخاب‌های ناسالمی برای کبدتان هستند. مصرف زیاد غذاهایی که پُر از چربیهای اشباع هستند می‌تواند باعث شود کبد به سختی بتواند به وظیفه‌اش عمل کند. به مرور زمان التهاب بروز کرده و در نتیجه کبد زخمهایی روی کبد ایجاد می‌شود که به آن سیروز کبدی می‌گویند.

مفید ـ بروکلی

اگر می‌خواهید سلامت کبدتان را حفظ کنید، بیشتری سبزیجات بخورید. بروکلی می‌تواند بخشی از این روش مفید باشد. برخی مطالعات نشان داده‌اند این سبزی تُرد و مغذی کمک‌تان می‌کند از بیماری کبد چرب غیر الکلی دور بمانید. اگر بروکلی بخارپز باب میل‌تان نیست، می‌توانید آن را خرد کرده و همراه با بادام، کران بری خشک شده و کمی سرکه تفت دهید. بروکلی برشته با سیر و کمی سرکه بالزامیک نیز خوشمزه است.

مفید - قهوه

اگر نمی‌توانید روزتان را بدون قهوه سپری کنید پس از شنیدن این خبر خوشحال خواهید شد. پژوهش‌ها نشان داده نوشیدن دو تا سه فنجان قهوه در روز می‌تواند از کبدتان در برابر آسیب ناشی از مصرف الکل یا رژیم غذایی نادرست محافظت کند. برخی از مطالعات نیز حاکی از این هستند که قهوه می‌تواند ریسک سرطان کبد را کاهش بدهد.

مضر- قند و شکر

مصرف قند فراوان تاثیرات مخربی روی کبد دارد. زیرا تبدیل قند به چربی، بخشی از کار کبد است. اگر در مصرف قند و شکر زیاده روی کنید، کبدتان چربی زیادی تولید خواهد کرد که منجر به تجمع چربی اطراف آن می‌شود که جای مناسبی نیست. در بلند مدت، ممکن است دچار بیماری کبد چرب شوید. بنابراین به فکر سلامت کبدتان باشید و کمتر سراغ شیرینی‌ها بروید.

مفید - چای سبز

چای سبز منبع آنتی اکسیدانی به نام کاتچین است. تحقیقات نشان داده چای سبز می‌تواند از برخی از سرطان‌ها پیشگیری کند که شامل سرطان کبد می‌شود. چای سبز را داغ بنوشید تا بیشتر از فواید آن بهره مند شوید. آیس تی و چای‌های آماده‌ آنتی اکسیدان کمتری دارند.

مفید - آب

یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید برای سلامت کبدتان انجام دهید، حفظ وزن سالم است. سعی کنید به جای نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه‌های ورزشی، عادت کنید به نوشیدن آب. تعجب خواهید کرد اگر بدانید با این کار چقدر از کالری مصرف روزانه‌تان کم خواهد شد.

مفید - بادام

مغزها مخصوصا بادام منابع خوبی از ویتامین E هستند که یک ماده‌ی مغذی مفید برای محافظت از شما در برابر بیماری کبد چرب است. بادام برای قلب‌تان نیز مفید است. هر وقت هوس کردید چیزی بخورید، یک مشت بادام بردارید. می‌توانید از بادام در انواع سالاد استفاده کنید تا تُردی مطلوبی به آن بدهید.

مضر - نمک

بدن شما به مقداری نمک نیاز دارد، فقط به اندازه‌ای که برای عملکرد بدن‌تان لازم است. تحقیقات نشان داده رژیم‌های غذایی که سدیم زیادی دارند می‌توانند منجر به فیبروز سیستیک شوند که اولین مرحله‌ی زخم کبد است. برای کاهش نمک مصرفی‌تان از خوردن غذاهای فرآوری شده اجتناب کنید و در عوض سبزیجات تازه را جایگزین کنید. سر سفره هم نمکدان نیاورید.

مفید - اسفناج

سبزیجات برگدار دارای آنتی اکسیدانهای قدرتمندی به نام گلوتاتیون هستند که حامی عملکرد درست کبد است. اسفناج می‌تواند اساس یک سالاد خوب برای شام باشد. تفت دادن اسفناج همراه با سیر و روغن زیتون نیز عالی است. می‌توانید روی آن هم مقداری پنیر پارمزان بریزید.

مفید - بلوبری

بلوبری دارای ماده‌ی مغذی پلی فنول است که می‌تواند از شما در برابر بیماری کبد چرب غیر الکلی محافظت کند. اگر بلوبری دوست ندارید، سایر خوراکی‌های سرشار از پلی فنول‌ها مانند شکلات تلخ، زیتون و آلو را انتخاب کنید.

مفید - ادویه‌ها

دوست دارید همزمان هم از کبدتان محافظت کنید و هم از قلب‌تان؟ پس بیشتر از آویشن و رزماری و مریم گلی استفاده کنید. این گیاهان منابع خوبی از پلی فنول‌ها هستند. ضمنا استفاده از این ادویه‌ها به شما کمک می‌کند به نمک کمتری نیاز پیدا کنید. دارچین، ادویه کاری و زیره‌ی سبز نیز ادویه‌های مناسبی هستند. امتحان کنید!

مضر - غذاهای بسته بندی

مشکل چیپس و سایر خوراکی‌های بسته بندی شده این است که معمولا پُر از قند و نمک و چربی هستند. با برنامه ریزی به راحتی می‌توانید مصرف این اسنک‌ها را به حداقل برسانید. یک استراتژی خوب: همراه خود مقداری آجیل یا میوه‌ی خشک به محل کارتان ببرید! سیب را هم می‌توانید همراه با کره‌ی بادام زمینی بخورید.