کشف یک گورستان باستانی در قزوین

مصطفی ده پهلوان، سرپرست پروژه تعیین عرصه و حریم «قره تپه» در سگزآبادِ قزوین - با اشاره به این تپه گفت: در این پروژه ۳۵ گمانه در چهار جهت محوطه به طول و عرض یک متر کاوش شد. همچنین به دلیل تمرکز و میزان رسوب‌گذاری بالا در حاشیه «قره تپه» عمق بیشتر این گمانه‌ها از چهار متر (با عمق حداقلی ۱.۷۰و عمق حداکثری ۶ متر) تجاوز کرد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه «عرصه نامشهود به خوبی نشانگر این است که محوطه در جهت شمال شرقی به جنوب غربی توسعه داشته است»، ادامه داد: با توجه به کاوش در این گمانه‌ها و یافته‌های به دست آمده از آن‌ها، عرصه مشهود «قره تپه» از ۸.۶ هکتار به بیش از ۲۵ هکتار در زیر لایه‌های رسوبی دشت افزایش یافت.

ده‌پهلوان با اشاره کاوش و ارزیابی لایه‌های رسوبی در گمانه‌ها، تصریح کرد: لایه‌های رسوبی دشت ارتباط معنا داری با یکدیگر دارند و جهت شیب لایه‌های رسوبی و شدت آن‌ها به خوبی دیده می‌شود که در روزهای آینده این لایه‌های رسوبی نیز توسط استادان رسوب‌شناسی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران مورد ارزیابی و شناسایی دقیق تری قرار می‌گیرند.

وی یکی از شواهد مهمی که در پروژه تعیین عرصه و حریم قره تپه سگز آباد به دست آمد را، مدارکی از یک تدفین و یا گورستان عصر آهن ۱ یا ۲ در حاشیه شرقی تپه و به فاصله ۸۰ متری از عرصه اعلام کرد و با یاد کردن از افزایش عرصه تپه تا بیش از ۲۵ هکتار به عنوان یکی از دستاوردهای این پروژه، ادامه داد: در حاشیه شرقی آثار و شواهدی از یک گورستان عصر آهن به دست آمد.

وی همچنین کاوش در لایه‌های رسوبی را یکی دیگر از دستاورهای این کاوش دانست و گفت: این لایه‌ها بر روی لایه‌های متاخر «قره تپه» نهشت یافته‌اند و بررسی و ارزیابی دقیق آنها می تواند به باستان شناسان در شناخت شرایط محیطی و اقلیمی دوران متاخر محوطه کمک شایانی کند.

سرپرست پروژه تعیین عرصه و حریم «قره تپه سگزآباد» با اظهار امیدواری برای کاوش‌های آینده در این تپه، توضیح داد: امید است با تمرکز بیشتر بر حاشیه «قره تپه» بتوان به درک بیشتری از لایه‌های متاخر عصر آهن در این محوطه رسید و به این پرسش که «آیا گور کشف شده نشان از یک گورستان جدید در شرق تپه دارد یا تنها یک گور منفرد است؟» پاسخ داد.

ده‌پهلوان اظهار کرد: با وجود اینکه کاوش در محوطه‌های «قره تپه» و قبرستان وارد دهه ششم خود شده است، متاسفانه تا کنون و به دلایل نامشخص، عرصه آنها به طور دقیق و در یک گمانه‌زنی هدفمند مشخص نشده بود.

خسارت‌های وارده به محوطه‌های تاریخی

این باستان شناس در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به خسارت‌های وارد شده به محوطه‌ها، خاطرنشان کرد: قرارگرفتن محوطه‌ها در میانه اراضی کشاورزی و غارت گسترده آن‌ها در سال‌های گذشته و به‌ویژه پس از زلزله ویرانگر سال ۱۳۴۱بوئین زهرا و همچنین نبود حفاظت اصولی از ساختارهای کشف شده از کاوش‌ها، آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر پیکره آنها وارد کرده است.

وی ادامه داد: نکته امیدوار کننده این است که در کاوش و گمانه‌زنی صورت گرفته به منظور تعیین عرصه این محوطه، بخش بزرگ و دست‌نخورده‌ای از آن کشف شد که می‌توان با برنامه‌ریزی هدفمند، علاوه بر کاوش این بخش‌ها، برنامه‌هایی برای حفاظت اصولی از آن پیش بینی کرد.

تحولات باستان‌شناسی دشت قزوین از گذشته تا حال

بر اساس این گزارش از پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری، «دشت قزوین» در شمال غربی فلات مرکزی ایران قرار دارد. از شمال به دامنه‌های جنوبی کوه‌های البرز، از غرب به ارتفاعات موازی چرگر و مناطق طارم، منجیل و زنجان و از جنوب به ارتفاعات رامند (رحمان) محدود می‌شود.

این دشت یکی از دشت‌های طبیعی ـ فرهنگی است که به موازات فرهنگ‌های پیش از تاریخ و (رویدادی های دوران تاریخی) دیگر نقاط فلات ایران تحولات باستان‌شناسی خاص خود را پشت سر گذاشته و در جریان ارتباط فرهنگی با مناطق پیرامونی، شواهدی از روابط فرهنگی درون و برون منطقه ای را در خود بر جای نهاده است.

دو عامل اصلی و مهم در دنیای باستان و حتی امروز، دشت قزوین را برای اجتماعات مستقر در فلات ایران مساعد ساخته است. نخست آن که این دشت از نظر حاصلخیزی دارای ظرفیت فوق العاده‌ای است و این ویژگی برای استقرار اجتماعات اولیه در دوران آغاز کشاورزی برای مردمان پیش از تاریخ و دنیای باستان بسیار مناسب بوده است. عامل مهم دیگر، وضعیت خاص جغرافیایی این دشت است که در دامنه‌های جنوبی البرز و حاشیه شمال کویر مرکزی ایران واقع شده و داد و ستد و ارتباط در دنیای باستان بین تمدن‌های شرق و غرب به ناچار از این تنها رهگذر مساعد و قابل زندگی انجام می‌گرفته است و بی‌شک محوطه‌های پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی بسیاری در این دشت شکل گرفته‌اند.

تپه‌ی واقع در سگزآباد، حدود هفت کیلومتری شمال شهر کوچک سگزآباد از توابع شهرستان بوئین زهرا و در مسیر نزدیکی مسیر بوئین زهرا به قزوین و بوئین زهرا به تاکستان در دشت موسوم به دشت قزوین قرار گرفته و در میان مردم بومی به «قره تپه» شهرت دارد.

با توجه به نقشه‌برداری‌های انجام گرفته در سال ۱۳۸۷، این تپه در جهت شمال شرقی به جنوب غربی قرار گرفته است و بخشی از این تپه که نمایان است دارای ۴۰۰ متر طول و ۲۷۰ متر عرض است و بین ۵ تا ۷ متر نسبت به زمین‌های پیرامونی ارتفاع دارد.

این تپه یکی از سه تپه‌ی پیش از تاریخ است که توسط عزت الله نگهبان برای کاوش‌های آموزشی دانشجویان گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران انتخاب و از سال ۱۳۴۹ تا کنون توسط گروه باستان شناسی دانشگاه تهران مورد کاوش قرار گرفته است.

این تپه در اثر کاوش‌های غیر مجاز به‌شدت تخریب شده، دکتر ملک شهمیرزادی این حفاری‌های غیر مجاز را که لایه‌ها و آثار فرهنگی تپه سگزآباد را حتی تا عمق ۶ متری از سطح دشت، مضطرب و نابود کرده است چنین توصیف می‌کند: "اکثر این گودال‌ها تا حدود ۶ متر از سطح تپه حفر شده بودند. در برخی موارد این گودال‌های نامنظم به وسیله‌ی تونل‌هایی به هم ارتباط داده شدند. این تونل‌ها معمولا در لایه‌هایی دیده می‌شوند که از آن‌ها اشیای برنزی بیشتری به دست می‌آید. ریزش برخی از این تونل‌ها وضعیت گمراه کننده‌ای به محل داده بود."

به نظر می‌رسد این کاوش‌های غیرمجاز پس از زلزله‌ی سال ۱۳۴۱ در بوئین زهرا، رکود فعالیت‌های کشاورزی و فقر گسترده روستاییان شدت گرفته است.

همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی متعددی در دشت قزوین از سال ۱۳۴۷ تا سال‌های اخیر صورت گرفت است.
برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.