مادر محیط زیست ایران : محیط زیست فانتزی نیست/ زنان، مربیان فطری جوامع بشری هستند + فیلم

دکتر مه لقا ملاح در شهریور 1296 دیده به جهان گشود. مه لقا ملاح مدرک دکتری خود را در رشته علوم اجتماعی از دانشگاه سوربن فرانسه اخذ کرده است. مه لقا ملاح فعالیت های زیست محیطی خود را از دهه 50 آغاز کرد. مه لقا ملاح بنیانگذار جمعیت «زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» و پیشکسوت‌ترین فعالیت محیط زیست ایران است. دوستداران محیط زیست، لقب «مادر محیط زیست ایران» را به مه لقا ملاح داده اند.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، «محیط زیست فانتزی نیست. محیط زیست روز و ماه و سال و هفته نمی شناسد که فقط در زمان خاصی برایش بزرگداشت بگیریم. چون هیچ کدام از ما یک لحظه هم طبیعت از جدا نیستیم.» این جمله ای است که مادر طبیعت ایران در حاشیه جشن تولد 99 سالگی اش در مصاحبه با یکی از فعالان زیست محیطی بیان کرد. جای دیگری از او نقل شده که در حاشیه پروژه آموزش مدیریت پسماند به 26 هزار خانواده گفته بود: «من پیرزن قوزقوزی، تا آخرین لحظه حیات معتقدم که باید خدمت کنیم. این از کانال آموزش است، آموزش این‌که من کی هستم و از کجا آمدم. طبیعت من را آدم کرده است. طبیعت مورد احترام است.»

این ها گفته های زنی است که در پنجاه و چند سال گذشته، تلاش های زیادی برای آگاهی بخشی، مبارزه و تلاش برای حراست از طبیعت سرزمین مادری خود انجام داده است. مادری است که چند روز پیش 104 ساله شد. مادری که از میانه عمر خود اهمیت حفاظت از محیط زیست را درک کرد و قدم در راهی که گذاشت که این روزها هزاران ایرانی رهرو آن شده اند؛ مسیر ایستادن در برابر تخریبگران طبیعت، راهی که پنجاه و چند سال است دکتر مه لقا ملاح، بنیانگذار جمعیت «زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» و پیشکسوت‌ترین فعال محیط زیست کشور آن را طی می کند.

ساعت ها ایستادن پشت پنجره استاندار مازندران

در اوایل دهه 80 زمانی که ملاح متوجه شد استاندار وقت مازندران به طرح های زیادی که منجر به تخربی جنگل های می شود، مجوز داده است، چمدانش را بست و همراه با چند تن از دوستداران محیط زیست با یک اتوبوس به ساری رفت و ساعت ها پشت پنجره استاندار مازندران ایستاد تا او را مجبور کند که از این طرح های ضد محیط زیست عقب نشینی کند.

اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست، خاطره ای را از آن مبارزه ملاح این طور نقل کرده است: «زمانی را یادم می آید که خانم ملاح به همراه جمعی از فعالان محیط زیست، در اعتراض به طرح هایی که داشتند جنگل های مازندران را از بین می بردند، اتوبوس گرفتند و رفتند استانداری مازندران در ساری. اتوبوسی نونوار با توشه راهی اندک تا حرفشان را زیر پنجره اتاق استاندار فریاد بزنند. میکروفن کار نکرد. یک نفر گفت برویم از فقیری که با میکروفن نوحه می خواند، قرض بگیریم. باطری را عوض کردند و سخنرانی شروع شد؛ ساعت ها. استاندار پنجره اش را باز نکرد. کمی بعد کسانی به بهانه ایجاد نظم سراغشان آمدند و پرسیدند سر دسته تان کیست؟ سرگرداندند، خانم ملاح زیر باران تند مازندران در پتو و لحاف پیچیده شده زیر طاقچه ای نشسته بود؛ گفتند ایشان است.»

اما مه لقا ملاح کیست که اسفند 92 رخشان بنی اعتماد، کارگردان پرآوازه سینما دوربین خود را جلوی او گذاشت و مستند «همه درختان من» را از این چهره ماندگار حفاظت از محیط زیست ایران ساخت، تیر 1400 شهرداری تهران طبق مصوبه شورای شهر، معبری در محله محمودیه منطقه یک تهران را به نام او نام گذاری کرد و اغلب فعالان محیط زیست درباره اش می گویند: «خانم دکتر مه لقا ملاح، مادر معنوی همه فعالان محیط زیست و منابع طبیعی محسوب می شوند، اصلا ایشان مادر محیط زیست ایران هستند، چراکه عمرشان را صرف حفاظت از محیط زیست و ارائه آموزش های زیست محیطی به عموم مردم کرده اند.»

از تحصیل در دانشگاه سوربن تا ریاست کتابخانه روانشناسی

مه لقا ملاح، زنی است 104 ساله که به دلیل تلاش های او برای حفاظت از عرصه های طبیعی و ارائه آموزش های همگانی درباره محیط زیست، لقب «مادر محیط زیست» را برایشان انتخاب کرده اند؛ اگرچه تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست اما دست خطی که از پدر ملاح به جا مانده، نشان می دهد که او در روزهای پایانی شهریورماه سال 1296  به دنیا آمده است. بنابراین فعالان محیط زیست و دوستداران ملاح همه ساله در همین روزها مراسم هایی را برای بزرگداشت او برگزار می کنند.

در بیوگرافی هایی که دوستداران ملاح نوشته اند، این طور نقل شده است که وقتی پدر و مادرش با کاروان برای زیارت به مشهد می رفتند، مه لقا در میانه راه در کاروان سرای عباسی در بندر گز استان گلستان در به دنیا آمد. مادرش خدیجه افضل وزیری و مادر‌بزرگ او بی‌بی‌خانم استرآبادی از زنان تاثیرگذار عصر خود بودند؛ به نحوی که مادربزرگ ملاح یکی از اولین مدارس دخترانه در ایران را راه اندازی کرده و مادرش نیز در آن مدرسه تدریس کرده است.

پدر ملاح از صاحب منصبان دوران پهلوی اول بود که به دلیل شغل خود، در شهرهای مختلفی ساکن می شد و به همین دلیل، مه لقا در شهرهای مختلفی مانند مشهد، قوچان، اصفهان، دامغان، همدان و کرمانشاه تحصیل کرده است. ملاح مدارک لیسانس و فوق لیسانس خود را در رشته علوم اجتماعی از دانشگاه تهران دریافت کرد و سپس، برای تحصیل در رشته علوم اجتماعی به فرانسه رفت و ضمن اخذ مدرک دکتری علوم اجتماعی از دانشگاه سوربن، دوره کتابداری را نیز در کتابخانه ملی فرانسه گذراند.

چند سالی را در فرانسه گذراند، اما خیلی زود به ایران بازگشت و در کتابخانه دانشگاه تهران مشغول کار شد. بعد از مدتی یعنی در سال 1347 توانست رئیس کتابخانه موسسه تحقیقات روانشناسی شود. از ابتدای دهه 50 نیز با مطالعه چند کتاب خارجی درباره جنایت هایی که بشریت در قرن های اخیر علیه طبیعت روا داشته است، به حفاظت از محیط زیست علاقمند شد و از همان زمان به یکی از شناخته شده ترین فعالان محیط زیست کشورمان تبدیل شد.

به نحوی که تلاش های او در کنار مرحوم اسکندر فیروز (بنیانگذار سازمان حفاظت از محیط زیست ایران) و مرحوم تقی ابتکار (نخستین رئیس سازمان محیط زیست در سال های پس از انقلاب) منجر به آشنایی بسیاری از مردم ایران با لزوم حراست از محیط زیست در دهه 50 شمسی شد.

مادر محیط زیست ایران: زنان مربیان فطری جوامع بشری هستند

با این که ملاح در سال های ابتدایی دهه 50 نیز در بسیاری از گروه های زیست محیطی فعالیت کرد، اما از زمانی که در سال 56 بازنشسته شد، فعالیت های زیست محیطی خود را شدت بخشید و به نوعی پس از بازنشستگی، تمام وقت خود را در راه مبارزه برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست صرف کرد و در همان سال 56 به دعوت سازمان بازرسی کل کشور، در کارگروه بررسی علل آلودگی هوای تهران شرکت کرد.

ملاح در سال های پس از انقلاب، ضمن تداوم فعالیت های زیست محیطی اش، رفته رفته در راه بنیان گذاشتن تشکل زیست محیطی خود قدم برداشت تا این که در نهایت، در سال 1373 با مشارکت همسرش و چند استاد دانشگاه علاقمند به محیط زیست، تشکل مردمی «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» را بنیان گذاشت.

این تشکل در 10 اردیبهشت 1374 در وزارت کشور به ثبت رسید و اکنون در 16 شهرستان کشور شعبه دارد. ملاح درباره علت تشکیل جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست گفته است: «اعتقاد دارم که زنان مربیان فطری جوامع بشری هستند، بسیاری کارها از ایشان ساخته است و این کار، از غیر از زنان برنمی آید.»

زندگی شخصی ملاح؛ عجین‌شده با حفاظت از طبیعت

ملاح معتقد به ارائه آموزش های غیرمستقیم برای فرهنگسازی درباره محیط زیست است و زندگی شخصی خود را نیز با حفاظت از طبیعت عجین کرده است. او تا کنون در مدارس زیادی درباره آلودگی هوا، آلودگی آب، مدیریت پسماند و اهمیت درختکاری به کودکان و نوجوانان این کشور آموزش داده است و به عنوان یک فعال محیط زیست تلاش کرده که خودش هم الگویی برای همه کسانی باشد که دغدغه طبیعت را دارند؛ به نحوی که دوستدارانش نقل می کنند که او سال هاست حجم پسماندهای خانگی اش را به حداقل ممکن رسانده و بخش زیادی از پسماندها را در خانه خود بازیافت می کنند.

ملاح سال هاست که در تمام سفرها به جای استفاده از ظروف یک بار مصرف، از ظروف شخصی استفاده می کند و همچنین دهه هاست که استفاده از کیسه پلاستیکی و دستمال کاغذی را کنار گذاشته و از کیسه و دستمال پارچه ای استفاده می کند؛ کارهایی که او انجام آن را به دو پسر و دو دخترش هم یاد داده است و حتی دوستدارانش تعریف می کنند که ملاح دستمال های زیادی را که خودش گل دوزی کرده، به فعالان محیط زیست هدیه داده است تا به آنها یاد بدهد که نباید از دستمال کاغذی استفاده کنند.

یک عمر دفاع تمام قد از طبیعت ایران

ملاح البته در میدان مبارزه هم به دفاع تمام قد از محیط زیست پرداخته و به شیوه های مختلف تلاش کرده است تا مانع از تخریب طبیعت شود؛ به نحوی که آذرماه 92 یعنی در 96 سالگی، روی صندلی چرخدار به مجلس رفت تا به طرح واگذاری اراضی ملی به پیمانکاران طلبکار طرح های عمرانی اعتراض کند. همچنین او بارها به شمال کشور سفر کرده و تجمع های زیادی را در دهه های اخیر برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جنگلی این منطقه برگزار کرده است.

آن طور که دوستداران مادر طبعیت ایران نقل می کنند، ملاح معتقد است اگر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی از نظر مالی وابسته باشند، دیگر نمی توانند در برابر خواسته های ناحق مدیران قد علم کنند. او با همین نگاه، نه تنها بخشی از خانه مسکونی خود را در اختیار جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست قرار داده است، بلکه بخشی از هزینه های جاری این تشکل را نیز از حقوق بازنشستگی‌اش پرداخت می کند.

ملاح مادر معنوی تمام فعالان محیط زیست است

حسین عبیری گلپایگانی، فعال محیط زیست در آستانه 104مین سالگرد میلاد پیشکسوت‌ترین فعال محیط زیست و مادر طبیعت ایران، درباره جایگاه ارزشمند این بانوی ارجمند به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: نه تنها خانم دکتر ملاح در حال حاضر پیشکسوت‌ترین فعال محیط زیست و منابع طبیعی کشورمان محسوب می شوند، بلکه مادر معنوی همه کنشگران محیط زیست و منابع طبیعی هم هستند، چون کمتر فعال محیط زیستی را در کشور می توان پیدا کرد که از افکار و اندیشه های ایشان در راستای حفاظت از طبیعت سرزمین مادری بهره ای نبرده باشد.

وی درباره نحوه شکل گیری «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» توضیح داد: در تاریخچه فعالیت های زیست محیطی کشور، از اوایل دهه هفتاد رفته رفته فعالان محیط زیستی و منابع طبیعی کشور به این فکر افتادند که فعالیت های خود را قانونمند کنند و با فعالیت تشکیلاتی و عضوگیری از مردم بتوانند اثربخشی فعالیت هایشان را در حوزه های مختلف محیط زیست و منابع طبیعی افزایش دهند تا بتوانند مطالبان خود را بهتر پیگیری کنند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: در راستای همین تلاش ها نیز در آن سال ها پنج جریان زیست محیطی توانستند مجوز رسمی فعالیت خود را از دولت دریافت کنند؛ تشکل های «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» در حوزه زنان، «انجمن حفظ محیط کوهستان» در حوزه کوهستان، «جبهه سبز ایران» در حوزه شهری، «آوای سبز ایران» در حوزه دانشجویی و «انجمن حمایت از حقوق حیوانات» در حوزه حقوق حیوانات نیز در همین راستا در میانه دهه 70 شروع به فعالیت کردند.

منزل شخصی ملاح، دفتر جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست

عبیری در بخش دیگری از صحبت هایش، ملاح را یک بانوی روشنفکر علم‌گرا دانست و تاکید کرد: خانم دکتر مه لقا ملاح، یک بانوی ایرانی اصیل فعال در حوزه های محیط زیست و منابع طبیعی هستند که توانسته اند با ایجاد یک تشکل ریشه دار ملی در حوزه زنان کشور، البته با کمک دیگران بانوان همفکر خود، شکلی ساختاری به دفاع از محیط زیست و منابع طبیعی کشور در حوزه زنان بدهند و فعالیت های زیست محیطی بانوان را نظام مند کنند.

این فعال محیط زیست با تاکید بر این که همسر ملاح نیز نقش مهمی در تشکیل «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» داشت، عنوان کرد: ایده تاسیس «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» توسط خانم دکتر ملاح به همراه همسر عزیزشان، شادروان آقای حسین ابوالحسنی شکل گرفت. با موافقت ایشان هم از سال 74 تا کنون بخشی از منزل خانم ملاح به عنوان دفتر جمعیت استفاده می شود. همچنین این جمعیت هیچ کمک یا اعانه ای از نهادهای دولتی نمی گیرد.

وی در پایان تصریح کرد: اگر این روزها همچنان شاهد شرایط کرونایی کشور نبودیم، حتما می توانستیم مراسمی شاسته تر برای 104مین زادروز خانم دکتر مه لقا ملاح برگزار کنیم. ولی با توجه به این که هنوز باید از برگزاری تجمعات پرهیز کنیم، ما و تمام فعالان محیط زیست کشور هر کدام باید در قلب خودمان یاد ایشان را گرامی بداریم.