15 هزار روستا در ایران ؛ فاقد هرگونه مرکز بهداشتی/ دردسرهای خلاهای نظام ارجاع برای درمان روستاییان

با وجود این که 16 سال از ایده راه اندازی نظام ارجاع در کشورمان می گذرد، اما از دو سال پیش وزارت بهداشت توانست نظام ارجاع را به طور کامل در روستاهای کشور برقرار کند. این در حالی است که هنوز هم خلاهای زیادی در نظام ارجاع وزارت بهداشت مشاهده می شود، به نحوی که براساس نظام ارجاع ، روستاییان باید برای دریافت هرگونه خدمات درمانی از بیمارستان های دولتی الزاما برگه ارجاع را از پزشک عمومی مراکز جامع سلامت روستایی دریافت کنند. این در حالی است که با وجود راه اندازی نظام ارجاع در روستاهای کشور، فقط 11 درصد از روستاهای ایران دارای مرکز جامع سلامت هستند.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، از میان 37 هزار روستای موجود در کشور، تنها حدود 4 هزار روستا دارای مرکز جامع سلامت هستند و پزشک عمومی به صورت دائمی در آنها مستقر شده است. در این میان البته حدود 18 هزار روستا نیز دارای خانه بهداشت هستند، اما حدود 15 هزار روستا در کشورمان اساسا فاقد هرگونه مرکز بهداشتی هستند و ساکنان آن باید برای دریافت ساده ترین خدمات بهداشتی و درمانی به روستاهای مجاور مراجعه کنند.

در این میان اما خلا مهم دیگری که در سیستم بهداشتی روستاهای کشورمان وجود دارد، این است که تمام روستانشیانی که دارای دفترچه بیمه سلامت روستایی هستند، براساس مقررات نظام ارجاع وزارت بهداشت، در صورت نیاز به پزشک متخصص یا بستری شدن در بیمارستان های دولتی شهرهای اطراف خود، باید دفترچه بیمه آنها از سوی پزشک عمومی مراکز جامع سلامت مُهر زده شود تا بتوانند بعد از مراجعه به این بیمارستان ها مشمول فرانشیزهای تعریف‌شده از سوی بیمه سلامت شوند.

این در حالی است که فقط 11 درصد روستاهای ایران دارای مراکز جامع سلامتی هستند که در آنها یک یا دو پزشک عمومی حضور دارد که به همراه تعدادی بهیار و بهورز خدمات بهداشتی و درمانی مورد نیاز روستاییان را به آنها ارائه می دهند. اما در این شرایط، طبیعتا اهالی روستاهایی که از این مراکز بی بهره اند، خواه ناخواه در صورت نیاز به پزشک متخصص یا خرید دارو از بیمارستان های دولتی باید ابتدا به نزدیکترین روستایی مراجعه کنند که در آن یک مرکز جامع سلامت و یک پزشک عمومی وجود دارد.

همچنین در همان روستاهایی که مرکز جامع سلامت وجود دارد نیز چون ممکن است پزشکان عمومی به مرخصی رفته باشند یا به خانه های بهداشت روستاهای مجاور سر زده باشند، در برخی روزها روستاییان نمی توانند به این پزشکان دسترسی پیدا کنند و اگر بخواهند بدون داشتن برگه ارجاع به بیمارستان مراجعه کنند، ناچارند که حتی در صورت مراجعه به بیمارستان های دولتی بخش زیادی از هزینه های خود را به صورت آزاد بپردازند.

تمام این مسائل صرفا بخشی از خلاهایی است که با وجود راه اندازی نظام ارجاع همچنان در سیستم بهداشتی روستایی وجود دارد و راهکار اصلی رفع این خلاها نیز اصلاح نظام ارجاع و البته افزایش تعداد مراکز جامع سلامت، خانه های بهداشت و طبیعتا بالاتر بردن تعداد پزشکان عمومی فعال در روستاها با تربیت و جذب نیروهای جدید است.

به ازای هر 4 هزار نفر جمعیت روستایی و عشایر، یک پزشک

این موضوعات را با محمدرضا میرزایی، مدیرکل دفتر خدمات عمومی سازمان بیمه سلامت ایران در میان گذاشتیم و او نیز ضمن پذیرش این خلاها در سیستم بهداشتی روستاییان کشور، این را هم گفت که اکنون 7 هزار پزشک عمومی برای حدود 28 میلیون جمعیت روستاییان و عشایر کشور فعالیت می کنند و می توان گفت به ازای هر 4 هزار نفر جمعیت روستایی و عشایر، یک پزشک عمومی وجود دارد.

میرزایی همچنین با اشاره به آمار مراکز جامع سلامت روستایی عنوان کرد: اکنون پزشکان عمومی در 4 هزار و 115 مرکز جامع سلامت روستایی مستقر هستند. البته هر پزشک می تواند سه روز در ماه به مرخصی برود، اما بازهم طوری برنامه ریزی می شود که اگر پزشک یک مرکز جامع سلامت خواست به مرخصی برود و آن مرکز هم فقط یک پزشک عمومی داشت، پزشکان مرکز جامع سلامت روستاهای مجاور بتوانند جای او را پر کنند.

وی افزود: برای این منظور، برای تمام پزشکان مراکز جامع سلامت روستایی یک پزشک جانشین تعریف شده و تمام مراکز الزام شده اند که نشانی پزشک جایگزین مرکز خود را در مرکز نصب کنند تا زمانی که یک فرد روستایی به پزشک مستقر در مرکز سلامت روستای خود مراجعه کرد و دید آن پزشک در مرکز حضور ندارد، بتواند به پزشک معرفی‌شده مرکز دیگر مراجعه کند.

مدیرکل دفتر خدمات عمومی سازمان بیمه سلامت با تاکید بر این که داشتن برگه ارجاع برای مراجعه روستاییان به بیمارستان های دولتی اجباری است، تصریح کرد: براساس مقررات نظام ارجاع، تمام روستاییان و عشایری که به صورت رایگان بیمه شده اند، باید در صورت نیاز به حضور در بیمارستان های دولتی، حتما دفترچه بیمه آنها توسط پزشکان عمومی شبکه بهداشت کشور مُهر زده شود و از آن پزشکان برگه ارجاع دریافت کنند.

دردسر زیاد روستاییان برای وقت گرفتن از پزشکان متخصص  

در این میان باید توجه داشت که حدود 21 میلیون نفر از 28 میلیون جمعیت روستایی و عشایر ایران تحت پوشش رایگان بیمه سلامت هستند؛ یعنی حدود سه چهارم روستاییان و عشایر کشور در صورت نیاز به مراجعه به بیمارستان های دولتی الزاما نیاز دارند که ابتدا به پزشکان حاضر در مراکز جامع سلامت مراجعه کنند.

البته بازهم در نظام ارجاع این تدبیر اندیشیده شده است که اگر روستاییان به خدمات اورژانسی نیاز داشته باشند، می توانند بعد از دریافت خدمات در بیمارستان های دولتی به پزشکان عمومی شبکه بهداشت مراجعه کنند و برگه ارجاع خود را بگیرند، اما نکته مهم این است که لزوما همه خدمات اورژانسی محسوب نمی شوند، ولی اگر در یک روستا مرکز جامع سلامت وجود نداشته باشد و فاصله با نزدیکترین مرکز جامع سلامت روستایی نیز برای اهالی آن روستا زیاد باشد، بازهم ممکن است که آنها نتوانند به راحتی به این مرکز مراجعه کند و در چنین شرایطی، اگر یک روستایی  بخواهد از پزشک متخصص در بیمارستان های دولتی شهرهای مجاور وقت بگیرد، ناچار به تحمل دردسرهای بسیاری است.

در این میان البته فارغ از مراکز جامع سلامت، حدود 18 هزار خانه بهداشت نیز وجود دارد که به گفته مدیرکل دفتر خدمات عمومی سازمان بیمه سلامت، حدود 32 هزار بهورز نیز در آنها فعالیت می کنند که دارای مدرک دیپلم یا فوق دیپلم هستند و به ارائه خدمات ساده بهداشتی به اهالی روستاها می پردازند، اما طبیعتا این افراد نمی توانند مانند پزشکان عمومی روستاها به آنها برگه یا کُد ارجاع تحویل بدهند. البته پزشکان مراکز جامع سلامت موظفند هفته ای یک یا دو روز به خانه های بهداشت روستاهای مجاور محل خدمت خود که فاقد مرکز جامع سلامت هستند، سر بزنند.

سرانه پزشک در ایران حدود یک چهارم کشورهای پیشرفته

با توجه به این که فقط 11 درصد از روستاهای ایران دارای مرکز جامع سلامت روستایی هستند، طبیعتا نیاز شدید به افزایش تعداد مراکز جامع روستایی احساس می شود. همچنین با توجه به این که هر مرکز جامع سلامت روستایی نیز به حداقل یک پزشک عمومی نیاز دارد، طبیعتا مهمترین پیش نیاز افزایش تعداد این مراکز، تربیت هرچه بیشتر پزشکان عمومی در سطح کشور است.

البته اساسا ایران با کمبود پزشک عمومی و متخصص مواجه است، به نحوی که براساس آمارهای وزارت بهداشت، با وجود این که در کشورهای پیشرفته جهان به ازای هر 10 هزار نفر، 30 تا 40 پزشک وجود دارد، سرانه پزشک در ایران، 11.7 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر است. این سرانه پایین در کنار تعداد ناکافی مراکز جامع سلامت، نیاز به تربیت پزشکان عمومی در کشور را دو چندان می کند.

مدیرکل دفتر خدمات عمومی سازمان بیمه سلامت نیز ضمن اشاره به همین مساله تاکید کرد: با وجود این که تربیت پزشک عمومی و اعزام تعداد بیشتری از آنها به روستاها امری زمان بر است، اما قطعا این اقدام می تواند در بلندمدت نیاز روستاییان کشور به پزشک را برطرف کند و خلاهای موجود در نظام ارجاع را نیز بپوشاند.

میرزایی با تاکید بر این که حتی می توان از پزشکان عمومی حاضر در روستاها به عنوان پزشک خانواده استفاده کرد، اظهار داشت: بهتر است ما بخشی از دانشجویان پزشکی را از همین حالا به عنوان پزشک خانواده تربیت کنیم و واحدهای درسی آنها را متناسب با همین مساله تغییر دهیم.

این مقام ارشد سازمان بیمه سلامت البته روی این نکته هم دست گذاشت که هرچه پوشش خدمات درمانی روستاییان در سطح کشور افزایش یابد، قطعا هزینه های دولت نیز بیشتر خواهد شد، زیرا به گفته او، صرف نظر از هزینه های لازم برای احداث مراکز جامع سلامت، هم اکنون 7 هزار پزشک عمومی مستقر در روستاها ماهانه بین 16 تا 17 میلیون تومان دریافتی دارند و این مساله به دولت آینده بازمی‌گردد که تا چه حد بخواهد روی رشد پوشش خدمات درمانی روستاییان هزینه کند.

آخرین وضعیت فرانشیزهای بیمه سلامت روستاییان

میرزایی درباره آخرین فرانشیزهای تعیین‌شده برای بیمه سلامت رایگان روستاییان نیز توضیح داد: هم اکنون هزینه مراجعه به پزشکان عمومی مستقر در روستاها رایگان است، اما روستاییان در صورت داشتن برگه ارجاع تنها 10 درصد از حق ویزیت پزشکان متخصص حاضر در بیمارستان های دولتی شهرهای اطراف خود را می پردازند.

مدیرکل دفتر خدمات عمومی سازمان بیمه سلامت ادامه داد: اگر روستاییان با داشتن برگه ارجاع و با تایید پزشک متخصص در بیمارستان های دولتی بستری شوند، فقط باید 5 درصد هزینه های بستری را بپردازند. همچنین فرانشیز دریافت داروهایی که تحت پوشش بیمه سلامت قرار دارند برای روستاییانی که به صورت رایگان بیمه شده اند، 30 درصد خواهد بود.

وی در پایان تصریح کرد: هم اکنون تمام روستاییان و عشایر ایران که شناسنامه ایرانی دارند، دفترچه بیمه دارند که از این میان بیش از 21 میلیون نفر نیز از بیمه سلامت رایگان روستایی برخوردارند.