این پدیده که تحت تأثیر عوامل زیادی به وجود آمده، به اعتقاد بسیاری از جامعه‌شناسان تبعات منفی به دنبال دارد. کاهش ساعات مکالمه بین افراد خانواده و به دنبال آن کاهش تعامل بین آنها تا اندازه ای محسوس است که معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده هم در این خصوص اظهار نگرانی کرده و می‌گوید: میزان ارتباط تا اندازه قابل توجهی در میان خانواده‌ها کاهش یافته تا جایی که تعداد کلماتی که بین خانواده‌ها رد و بدل می‌شود از 1500 کلمه به 500 کلمه تقلیل یافته است. به گفته معصومه ابتکار، میزان گفت‌و‌گو در خانواده از دو ساعت در 10 سال پیش، به 20 دقیقه در حال حاضر رسیده است و این اتفاق نمی‌تواند نشانه خوبی باشد. ممکن است عوامل مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی و یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی در زمینه اختلال ارتباطی تأثیرگذار باشند. در حال حاضر اعضای خانواده کنار هم هستند اما از طریق شبکه‌های اجتماعی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند؛ نداشتن ارتباط در حال آسیب وارد کردن به خانواده‌ها است.

​​​​​​​یادداشت

رابطه های یکطرفه

شهلا کاظمی‌پور، جامعه شناس و جمعیت شناس

ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی در میزان تعامل کلامی افراد خانواده تأثیر شگرفی دارد.

در نسل‌های قبل تعداد فرزندان زیاد بود ولی این روزها بسیاری از خانواده ها تنها یک فرزند دارند یا کلاً فرزندی ندارند و متعاقب این اتفاق میزان صحبت کردن هم کم شده است.

در گذشته ساختمان سنی جمعیت جوان‌تر بوده ولی در حال حاضر سن جامعه بالا رفته است این هم می‌تواند یکی از دلایل بروز این پدیده باشد. در زمان‌های قدیم که حتی در خانه‌ها تلویزیون وجود نداشت بیشتر همه اعضای خانواده با یکدیگر گفت‌و‌گو می‌کردند و ارتباط عاطفی بیشتری بین آنها برقرار بود اما با ورود تکنولوژی‌های مدرن به مرور زمان رابطه‌ها یکطرفه شده همه افراد ممکن است در کنار یکدیگر بنشینند و تلویزیون نگاه کنند اما ارتباط کلامی کمرنگ می‌شود. اما نمی‌توان گفت که کاهش ساعات مکالمه و گفت‌و‌گو قطعاً تأثیر منفی بر افراد می‌گذارد زیرا تعامل درون خانواده هنگامی خوب است که سازنده و مثبت باشد اما اگر چنین نباشد طبیعی است که افراد خانواده بنابر دلایلی که دارند با یکدیگر کمتر یا اصلاً صحبت نکنند.

به اعتقاد من باید به صورت ساختاری و ریشه‌ای به تأثیرات مثبت و منفی این مقوله نگاه کرد. از طرفی ممکن است اختلاف بین نسل‌ها مسبب این اتفاق باشد.

جامعه مدرن جامعه‌ای فردگرایانه

سعید معدنی، جامعه شناس

ماهیت ارتباط تحت تأثیر جامعه مدرن است، هرچه جامعه مدرن‌تر باشد رفتارها انفرادی‌تر می‌شود یعنی از حالت جمعی خارج می‌شود. به نوعی جامعه سنتی جامعه جمع گرایانه است و بالعکس، جامعه مدرن جامعه‌ای فردگرایانه است. در حقیقت در جامعه سنتی این جمع است که وضعیت و اهداف فرد را مشخص می‌کند اما در جامعه مدرن، فرد شخصاً وضعیت و اهداف خود را مشخص می‌کند به عنوان نمونه وقتی در جامعه‌ای سنتی جوان قصد ازدواج دارد، خانواده، عشیره و فامیل تصمیم می‌گیرند که او با چه کسی ازدواج کند ولی در جوامع مدرن این اقوام و طوایف نیستند که برای ازدواج افراد تصمیم می‌گیرند و این امر خاصیت جامعه مدرن است. در جامعه مدرن ارتباط خانواده‌ها به صورت محسوسی کاهش یافته است، اشتغال والدین و تعداد کم فرزندان سبب شده که حتی در ساعات شب هم اعضای خانواده با یکدیگر تعامل کلامی نداشته باشند. البته شاید مشکلات اقتصادی در پیدایش این معضل مؤثر باشد به عنوان مثال پدرخانواده بخشی از کارهای خود را به خانه می‌آورد یا مادری که شاغل است مجبور است هنگام حضور در خانه به کارهای خانه بپردازد. وسایل ارتباط جمعی هم بی‌تقصیر نیستند و هنگامی که فرد وارد دنیای مجازی مانند اینستاگرام Instagram یا تلگرام Telegram و نظایر آن می‌شود با دنیایی از اطلاعات روبه‌رو شده و ناخودآگاه از سایر افراد خانواده دور می‌شود. این عامل سبب می‌شود ارتباط خانواده هم در سطح کم می‌شود و هم در طول یعنی ارتباط با پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها هم کم می‌شود.

باید توجه داشته باشیم که کم شدن دیالوگ در سطح و طول سبب کاهش هنر Art همزیستی می‌شود تا جایی که افراد هیچ تمرینی برای برقراری دیالوگ جهت همزیستی ندارند.آسیب‌های ناشی از کاهش ساعات مکالمه را نیز نباید از خاطر برد. انسان امروز به دلیل این که با اعضای خانواده ارتباط کمی دارد در صورت بروز سختی‌ها، بیماری‌ها و مشکلات بشدت احساس تنهایی خواهد کرد. با کاهش ارتباط بین خانواده‌ها انتقال فرهنگی هم کم می‌شود زیرا تجربیات نسل‌های قبل به نسل‌های بعدی منتقل نمی‌شود، می‌توان گفت به نوعی دچار انقطاع فرهنگی می‌شویم.

نمی‌توان فضای مجازی را از زندگی خانواده‌ها حذف کرد، پیشنهاد می‌کنم برای افزایش گفت‌و‌گو درون خانواده‌ها، اعضای خانواده و فامیل می‌توانند گروه‌های تلگرامی درست کنند این کمترین کاری است که می‌توان انجام داد از طریق این گروه‌های خانوادگی، خانواده‌ها و فامیل می‌توانند ارتباط بین خود را حذف کنند. از آنجایی که تکنولوژی به کشورهای پیشرفته زودتر ورود می‌کند، کارشناسان می‌توانند در زمینه نوع رفتار کشورهای پیشرفته هنگام بروز چنین مشکلاتی تحقیق کنند و از تجربیات آنها استفاده کنند. در جهت کاهش مشکلات ناشی از کم شدن ساعات گفت‌و‌گو بین اعضای خانواده می‌توان از عناصر فرهنگسازی مانند رسانه‌ها و آموزش و پرورش هم بهره‌مند شد زیرا این عناصر به‌طور مستقیم در این خصوص دخیل هستند البته حتی از فضای مجازی هم می‌توانیم در جهت مثبت استفاده کرده و برای تغییر این فرهنگ غلط استفاده کنیم.

افزایش شکاف بین نسلی عامل کاهش تعامل اعضای خانواده

طیبه سیاووشی، نماینده مجلس

پژوهش‌ها نشان می‌دهد ارتباط با خانواده رتبه اول و فضای مجازی در رتبه دوم اوقات فراغت خانواده‌های ایرانی قرار دارد که این موضوع نشان دهنده رقابت تنگاتنگ خانواده و فضای مجازی با یکدیگر است. چرا که بر اساس این رده بندی، آنها با فاصله کمی با یکدیگر در حال رقابت هستند و ممکن است حتی جایگاه شان در آینده عوض شود. به همین علت معتقدم این روزها فضای مجازی جای ارتباطات درون خانواده‌ها را گرفته است. به‌طوری که اعضای خانواده ترجیح می‌دهند به جای گفت‌و‌گو با یکدیگر در این فضا سرگرم باشند. از طرف دیگر فاصله عمیقی بین نسل‌های کشور ایجاد شده است که همین موضوع هم می‌تواند در کاهش تعامل و گفت‌و‌گوی خانواده مؤثر باشد. شکاف نسلی در اثر سنت و مدرنیته ایجاد شده است اما باید با راهکارهای مؤثر از عمیق‌تر شدن آن جلوگیری کرد.این روزها متأسفانه مردم ما کمتر با همدیگر گفت‌و‌گو می‌کنند و سعی می‌کنند با جر و بحث مشکلات خود را حل کنند. این اتفاق بویژه در خانواده‌ها در حال اتفاق افتادن است.

نکته دیگر آن‌که ما هیچوقت تلاش نکردیم با دیدگاه‌های نسل جوان آشنا شویم و آنها را درک کنیم. بلکه تلاش کردیم تا با مسائلی همچون عرف و مذهب و سنت آنها را محدود کنیم. این درحالی است که عدم تنظیم رفتار با جوان‌ها مورد تأیید هیچ کدام از این مرجع‌ها نیست.البته، گفت‌و‌گو در خانواده‌ها به این معنی نیست که آنها یک حادثه Incident را با همدیگر کند و کاو کنند بلکه گفت‌و‌گو به این معنی است که اعضا با یکدیگر تعامل و سازش داشته باشند. وضعیتی که امروز در نظام خانواده گرفتار آن هستیم به خاطر آن است که آینده نگر نیستیم و برای فردای خود برنامه نداریم. به همین علت زمانی که دچار مشکل می‌شویم نمی‌دانیم باید چه کار کنیم.

راه جمع گرایی

سعید معیدفر، جامعه‌شناس

نگاهی به روابط اجتماعی نشان می دهد که امروزه تجربه روابط رودررو و تعاملی در عرصه‌های مختلف جامعه نداریم و ناگزیر خانواده‌ها هم از چنین امری مستثنی نیستند. فرآیند فردگرایی افراطی در نظام سیاسی هم تا اندازه زیادی وجود دارد و معمولاً وابستگی‌های حزبی، گروهی و نهادی مورد چون و چرا قرار می‌گیرد.

در جامعه، ما معمولاً افراد را در شکل فرد، مورد مخاطب قرار می‌دهیم و حداکثر برای افراد در حوزه خانواده اهمیت قائل می‌شویم در حالی که با این دیدگاه درون خانواده هم نمی‌توانیم انتظار رفتاری جمع‌گرایانه داشته باشیم.در دنیای معاصر عرصه فضای مجازی به حدی فعال و کارآمد است که افراد تمایلی به تعامل با یکدیگر و یا شاید به نوعی حرف زدن‌های تکراری ندارند، از طرفی نوع ارتباطات در درون خانواده‌ها تحکم‌آمیز است، باید به یاد داشته باشیم که جوان امروز علاقه‌ای به پذیرش این تحکم‌ها ندارد و دوست دارد در فضایی آزاد و به دور از تحکم باشد و با دیگران آزادانه تعامل داشته باشد. متأسفانه امروز این فرآیند فردگرایانه بسیار شدید است، با وجود این، آن چه حائز اهمیت است این نکته است که تعامل بین اعضای خانواده‌ها یکی از اقتضائات جامعه ما است. بنابراین در شرایطی که جامعه به سمت فرد‌گرایی می‌رود نباید انتظار داشت که در کانون خانواده هم ارتباطات افراد با یکدیگر بیشتر باشد.اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

 

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: