وجود یک میلیون و 700 هزار زن سرپرست خانوار فقیر در ایران / توانمندسازی؛ راهکار اصلی کاهش فقر زنانه

دکتر سیده فاطمه مقیمی، رئیس کانون زنان بازرگان ایران در گفت و گو با رکنا تاکید کرد که توانمندسازی، مهمترین راهکار برای خروج خانوارهای زن سرپرست ایرانی از زیر خط فقر محسوب می شود. به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که در 12 سال گذشته افزایش افسارگسیخته نرخ تورم در بیشتر سال ها و کاهش محسوس قدرت خرید خانوارهای ایرانی، تقریبا تمام ایرانیان بخصوص اقشار متوسط و ضعیف را تحت فشار قرار داده است، اما با توجه به امنیت شغلی کمتر، درآمد متوسط پایین تر و در نتیجه ناامنی اقتصادی بیشتر زنان ایرانی نسبت به مردان، به نظر می رسد بیشترین فشار تورم در سال های اخیر روی زنان سرپرست خانوار کشورمان وارد شده است.

مقایسه آماری فقر زنان سرپرست خانوار در ایران و آمریکا

مطابق آخرین آمار ارائه شده توسط مریم السادات میرمالک ثانی، مدیرکل وقت دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در اردیبهشت 1400 که البته با استناد به گزارشات این وزارتخانه در سال 97 بیان شد، تعداد خانوارهای زن سرپرست زیر خط فقر در ایران در مناطق شهری 2.7 برابر خانوارهای مردسرپرست و در مناطق روستایی 3.1 برابر خانوارهای مردسرپرست زیر خط فقر است.

البته بیشتر بودن تعداد زنان فقیر سرپرست خانوار نسبت به مردان، صرفا مخصوص ایران نیست و با توجه به این که در بسیاری از کشورهای جهان، اساسا فرصت های شغلی مناسب کمتری در اختیار زنان قرار داده می شود، فقیرتر بودن زنان نسبت به مردان در نقاط مختلف دنیا دور از انتظار نیست؛ به نحوی که در آمریکا که بزرگترین اقتصاد جهان را دارد، گزارشات اداره سرشماری این کشور نشان می دهد که از 38.1 میلیون آمریکایی که در سال 2018 در فقر زندگی می کردند، 21.4 میلیون نفر را زنان و 16.7 میلیون نفر را مردان تشکیل می دادند.

در آمریکا هم مانند ایران، ناامنی اقتصادی زنان بیشتر از مردان است

نکته دیگری که گزارش اداره سرشماری ایالات متحده روی آن اذعان دارد، این است که به صورت کلی، زنان آمریکایی بیش از مردان این کشور دچار ناامنی اقتصادی هستند و بالا رفتن محسوس نرخ تورم و بیکاری در دو سال اخیر در آمریکا، بیش از پیش شرایط معیشتی زنان آمریکا بخصوص زنان سرپرست خانوار را با مشکل مواجه کرده است، به نحوی که هم اکنون ده ها میلیون خانوار زن سرپرست آمریکایی به دلیل حمایت ناکافی دولت در فقر زندگی می کنند.

البته توجه به این نکته خالی از لطف نیست که مطابق آمار رسمی دولت ایالات متحده، در این کشور از هر چهار زن سرپرست خانوار در سال 2018 یک نفر در فقر زندگی می کرد، اما طبق آمار رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ایران در سال 97، از هر سه زن سرپرست خانوار در مناطق شهری، یک زن زیر خط فقر محسوب می شد و این مساله نشان می دهد که نسبت زنان فقیر به کل جمعیت در ایران تا حدودی از آمریکا بیشتر است.

وجود یک میلیون و 700 هزار زن سرپرست خانوار فقیر در ایران

مطابق آمار رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از سال 85 تا 1400 تعداد زنان سرپرست خانور در ایران از یک میلیون و 600 هزار نفر به 3 میلیون و 400 هزار نفر افزایش یافته است. گزارشات وزارت رفاه در سال 97 از این حکایت داشت که در آن زمان، حدود 33 درصد از زنان سرپرست خانوار در ایران زیر خط فقر قرار داشتند، اما با توجه به تورم سه سال گذشته اقتصاد ایران و عدم افزایش دستمزدها متناسب با نرخ تورم، بعید نیست که در شرایط کنونی حداقل 50 درصد زنان سرپرست ایرانی معادل یک میلیون و 700 هزار نفر زیر خط فقر قرار داشته باشند.

نکته مهم دیگر این که مطابق آمارهای رسمی، از حدود 3 میلیون و 400 هزار زن سرپرست خانوار در ایران، در مجموع حدود یک میلیون و 500 هزار نفر از آنها تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار دارند. حال اگر فرض کنیم به جای یک میلیون و 500 هزار نفر، عملا تمام یک میلیون و 700 هزار زن سرپرست خانوار زیر خط فقر تحت پوشش نهادهای حمایتی قرار داشته باشند، بازهم عملا هیچ تفاوتی در وضعیت معیشتی این زنان ایجاد نمی شود، زیرا مستمری ماهانه کمیته امداد و بهزیستی بسته به بعد خانوار ماهانه بین 420 تا یک میلیون و 320 هزار تومان است که عملا نمی تواند دردی از مشکلات معیشتی زنان سرپرست خانوار و خانواده های آنها دوا کند.

البته اخیرا مسئولان کمیته امداد امام خمینی (ره) وعده داده اند که وامی صد میلیون تومانی را برای اشتغال زنان سرپرست خانوار در نظر خواهند گرفت، اما بررسی صحبت های مدیران این نهاد حمایتی نشان می دهد که تعداد اندکی از زنان سرپرست خانوار از این وام بهره مند خواهند شد؛ زیرا به طور مثال، حسین خدرویسی، معاونت حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد تیرماه امسال در نشست کمیسیون اجتماعی مجلس بیان کرد که وام خوداشتغالی زنان سرپرست خانوار در سال 1401 فقط به 50 هزار نفر از این زنان اختصاص خواهد یافت.

توانمندسازی؛ مهمتر از پرداخت وام اشتغالزایی به زنان سرپرست خانوار

صرف نظر از مستمری اندک، پرداخت وام هایی که معمولا فقط به تعداد کمی از زنان سرپرست خانوار تعلق می گیرد و البته بعضی حمایت های بیمه ای عملا ناکافی از زنان سرپرست خانوار در ایران، عملا هیچ گونه حمایت دیگری از خانوارهای زن سرپرست کشورمان انجام نمی شود و به صورت کلی، اساسا نظام حمایت مناسبی از زنان سرپرست خانوار در ایران وجود ندارد؛ مساله ای که باعث شده است خانوارهای زن سرپرست در شرایط تورمی بیش از خانوارهای مرد سرپرست تحت فشارهای معیشتی قرار گیرند.

این نکته ای است که دکتر سیده فاطمه مقیمی، رئیس کانون زنان بازرگان ایران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: با وجود این که اخیرا کمیته امداد اعلام کرده است که وام اشتغالزایی به زنان سرپرست خانوار پرداخت خواهد کرد، اما باید توجه داشت که حتی اگر این وام به عمده زنان زیر خط فقر نیز پرداخت شود، بازهم صرف پرداخت تسهیلات نمی تواند این زنان را از فقر برهاند؛ زیرا تولید شغل، نیازمند داشتن علم، تخصص و تجربه کافی است و در جامعه ما که اساسا زنان به دلیل تبعیض های شغلی موجود، تجربه کمتری از حضور در بازار کار نسبت به مردان دارند، بسیاری از زنان سرپرست خانوار نمی توانند صرفا با دریافت وام، برای خودشان شغل ایجاد کنند.

وی افزود: مهمتر از پرداخت وام اشتغالزایی به زنان سرپرست خانوار، توانمندسازی و شناسایی استعدادهای آنهاست؛ یعنی نهادهای حمایتی کشور باید با استفاده از مددکاران اجتماعی، تسهیلگران و سازمان های مردم نهاد، به شناسایی زمینه های تولید شغل برای زنان سرپرست خانوار و آموزش این زنان بپردازند و ضمن تامین سرمایه کافی، فرصت حضور زنان سرپرست خانوار در مشاغل مناسب را فراهم کنند. بنابراین به صورت کلی، توانمندسازی، مهمتر از پرداخت وام اشتغالزایی به زنان سرپرست خانوار است.

صاحبان سرمایه برای راه اندازی کسب و کار به زنان اعتماد نمی کنند

مقیمی با تاکید بر این که به صورت کلی اساسا زنان ایرانی نسبت به مردان آسیب‌پذیرتر هستند، عنوان کرد: معمولا نهادهای حمایتی دولتی یا خصوصی و صاحبان سرمایه کشور، کمتر برای شروع یک کسب و کار به زنان اعتماد می کنند؛ به نحوی که معمولا در جامعه ما، برای پرداخت تسهیلات، سرمایه گذاری یا ارائه امکانات لازم برای ایجاد یک شغل و راه اندازی یک کسب و کار، بیشتر به مردان اعتماد می شود تا زنان.

رئیس کانون زنان بازرگان ایران ادامه داد: پشتوانه مالی زنان ایرانی نسبت به مردان به شکل محسوسی کمتر است و این مساله در کنار اعتماد بیشتر صاحبان سرمایه و نهادهای حمایتی به مردان، باعث می شود که امکان تولید شغل توسط یک زن ایرانی سرپرست خانوار کمتر شود و این مساله شرایط را برای خروج زنان سرپرست خانوار از زیر خط فقر نسبت به مردان دشوارتر می کند.

وی در ادامه تاکید کرد: اکنون شرایط جامعه ما به گونه ای است که بسیاری از زنان سرپرست خانوار نمی توانند به تنهایی صاحب یک کسب و کار شوند؛ به عبارت دیگر، این زنان حتی در صورت یافتن شغل، عمدتا باید به همان حقوق های اندکی که به صورت ماهیانه یا روزمزد به آنها پرداخت می شود، اکتفا کنند و به ندرت یک زن سرپرست خانوار می تواند به عنوان صاحب یک کسب و کار، درآمدی مکفی را برای خود دست و پا کند.

زنان سرپرست خانوار؛ قربانی تبعیض شغلی بین بانوان و آقایان در ایران

مقیمی با تاکید بر وجود تبعیض شغلی محسوس بین زنان و مردان در ایران عنوان کرد: با وجود افزایش محسوس تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران، اما هنوز هم عمده کارفرمایان دولتی و خصوصی این تصور را دارند که مردان سرپرست خانوار هستند و به همین دلیل، معمولا تمایل کارفرمایان برای ارائه مشاغل مناسب به مردان بیشتر از زنان است. بنابراین زنان سرپرست خانوار عملا قربانی وجود تبعیض شغلی بین زنان و مردان ایرانی شده اند.

رئیس کانون زنان بازرگان ایران ادامه داد: در برخی مواقع که کارفرمایان حاضر به استخدام زنان می شوند، معمولا در شرایط شغلی و تخصصی برابر، حقوق مردان را بیشتر از زنان در نظر می گیرند، زیرا هنوز هم جامعه ایرانی عملا یک جامعه مردسالار محسوب می شود و بیشتر کارفرمایان احساس می کنند که راحت تر می توانند به حقوق زنان تجاوز کنند تا حقوق مردان.

وی در ادامه تاکید کرد: شرایط اجتماعی کشور و وضعیت فردی و خانوادگی زنان ایرانی به گونه ای است که بسیاری از خانم ها حتی زنان سرپرست خانوار، نمی توانند در هر شغلی مشغول به فعالیت شوند؛ زیرا ساعت کاری، زمان شیفت بندی و وظایف شغلی مختلفی که در بعضی مشاغل تعریف می شود، به گونه ای نیست که زنان بتوانند به راحتی در آن حضور داشته باشند و این مساله به محدودتر شدن فرصت های شغلی مناسب برای زنان نسبت به مردان ایرانی دامن می زند.

توسعه جامعه جز با تامین امنیت اقتصادی زنان امکان پذیر نیست

مقیمی با تاکید بر وجود ناامنی اقتصادی شدید در ایران برای زنان سرپرست خانوار گفت: تمام عواملی که در بالا بیان شد، باعث می شود که ناامنی اقتصادی برای تمام زنان ایرانی بخصوص زنان سرپرست خانوار نسبت به مردان به شدت بیشتر باشد. در چنین شرایطی، دولت باید تمام مصادیق مربوط به تبعیض شغلی بین زنان و مردان را از میان بردارد، تا حداقل امنیت شغلی زنان سرپرست خانوار از مردان کمتر نباشد.

رئیس کانون زنان بازرگان ایران ادامه داد: علاوه بر از بین رفتن مصادیق تبعیض شغلی بین زنان و مردان، دولت باید برنامه ریزی مناسبی برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار انجام دهد تا این افراد بتوانند در مشاغل مناسب و با درآمد مکفی مشغول به کار شوند؛ زیرا سال های اخیر شاهد افزایش محسوس جمعیت زنان سرپرست زیر خط فقر در کشورمان بودیم و اگر دولت نخواهد که برای جلوگیری از این روند اقدام مناسبی انجام دهد، قطعا جامعه ما با آسیب های اجتماعی گسترده تری نسبت به امروز مواجه خواهد شد.

وی در پایان تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیده اند که تامین امنیت شغلی، اقتصادی و اجتماعی تمام زنان بخصوص زنان سرپرست خانوار، از جمله پیش‌شرط‌های توسعه اقتصادی و فرهنگی جامعه است و شکی نیست که اگر زنان سرپرست خانوار از امنیت و آرامش مناسبی برخودار نباشند، این ناامنی به صورت آسیب های روانی و اجتماعی به تمام جامعه سرایت می کند. بنابراین حمایت مناسب و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ایران ضرورتی اجتناب ناپذیر است که هرچه دیرتر دولت به آن توجه کند، جامعه با مشکلات عمیق تری مواجه خواهد شد.