"پکس" تحولی در آموزش ارتباط گیری کودکان اتیسم / راهکاری برای برقراری ارتباط موثر و کاهش آشفتگی کودکان بدون کلام + فیلم

در فیلم بالا، آرین، نوجوان اتیسم 16 ساله ای را می بینید که با استفاده از «روش پکس»، توانسته است از فردی فاقد کلام که در برقراری ارتباط با اطرافیان خود دچار مشکل بود، به فردی تبدیل شود که می تواند با استفاده از کارت های تصویری و پکیج بومی‌سازی‌شده پکس، به شکل موثری با دیگران ارتباط برقرار کند. روش پکس، یک روش آموزشی مبتنی بر رفتاردرمانی است که به بخش زیادی از کودکان اتیسم فاقد کلام و بسیاری از کودکان و نوجوانان دیگر که به دلیل دچار بودن به اختلالات دیگر نمی توانند از گفتار شفاهی استفاده کنند، کمک می کند که نیازهای روزمره و حتی ایده های ذهنی‌شان را با اطرافیان خود در میان بگذارند.

هموار شدن مسیر برقراری ارتباط افراد اتیسم با دیگران با روش "پکس"

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با توجه به این که «گفتار» مهمترین راه ارتباطی میان انسان ها در طول تاریخ بشریت بوده است، طبیعتا کسانی که به هر دلیلی از این توانایی بی بهره باشند، در برقراری ارتباط با سایرین دچار مشکلات شدیدی می شوند و در برخی موارد، این مشکلات بروز رفتارهای پرخاشگرانه ای را در میان این افراد به همراه دارد؛ تنها راه حل این مشکلات نیز آموزش روش هایی به افراد فاقد تکلم است که با استفاده از آنها بتوانند با دیگران ارتباط بگیرند.

نکته مهمی که باید توجه داشت، این است که افراد دچار معضلات جسمی در سیستم عصبی یا شنوایی خود، تنها کسانی نیستند که از مهارت گفتار بی بهره هستند، بلکه برخی انسان های دیگر نظیر بعضی افراد اتیسم نیز هستند که با وجود برخورداری از گوش و زبان سالم، به دلیل اختلالات عصبی مختلف، نمی توانند سخن گفتن را یاد بگیرند. البته چند سالی است که برخی متخصصان توانبخشی افراد اتیسم در سطح جهان، توانسته اند با اختراع روش «پکس» (pecs: picture exchange communication system)، مسیر ارتباط گیری افراد اتیسم با دیگران را هموارتر کنند.

در این میان اما با وجود این که تا ده سال پیش، تقریبا هیچ اثری از ارائه روش پکس در مراکز توانبخشی اتیسم در ایران نبود، حدود چهار سال است که یک موسسه خیریه به نام «دوست اتیسم» که با مرکز توانبخشی «صدای اتیسم» همکاری می کند، توانسته است ضمن بومی سازی روش پکس، شرایطی را فراهم کند که خانواده های ایرانی دارای فرزندان اتیسم بدون تکلم، بتوانند کودکان و نوجوانان خود را با این روش آشنا کنند تا فرزندان آنها هم مثل سایرین توانایی برقراری ارتباط مناسب با اطرافیان خود را داشته باشند.

برگزاری کارگاه آموزش "پکس" به مربیان توانبخشی و خانواده های اتیسم

با وجود بومی سازی روش پکس و تولید پکیج های آموزشی ایرانی توسط موسسه خیریه «دوست اتیسم»، هنوز تعداد کمی از خانواده های اتیسم در سراسر کشور می توانند از این روش برای آموزش کودکان خود استفاده کنند، زیرا تعداد مربیان توانبخشی که می توانند روش پکس را به کودکان و نوجوانان اتیسم و خانواده های آنها آموزش دهند، بسیار اندک است. بنابراین موسسه «دوست اتیسم»، کارگاه هایی را برای آموزش روش پکس به مربیان توانبخشی تدارک دیده است تا رفته رفته استفاده از این روش برای کمک به افراد اتیسم در کشورمان فراگیر شود.

در همین راستا، تمام مربیان توانبخشی اتیسم از سراسر کشور می توانند در کارگاه های موسسه خیریه «دوست اتیسم» شرکت کنند، زیرا استفاده از روش پکس نباید صرفا منحصر به تهران بماند، بلکه کودکان و نوجوانان اتیسم در تمام شهرهای کشور حق دارند که این روش را یاد بگیرند. البته این کارگاه ها که در دو سطح مقدماتی و تکمیلی برگزار می شود، صرفا مخصوص مربیان نیست، بلکه خانواده های کودکان و نوجوانان اتیسم فاقد تکلم نیز می توانند در آن شرکت کنند تا بتوانند «پکس» را به فرزندان خود بیاموزند و با آنها ارتباط مناسبی برقرار کنند.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که با توجه به خیریه بودن فعالیت های موسسه «دوست اتیسم»، خانواده های دارای فرزندان اتیسم که از اقشار ضعیف تر جامعه هستند، می توانند با نرخ هایی پایین تر از سایرین، در کارگاه های پکس شرکت کنند تا هیچ کودک یا نوجوان اتیسم صرفا به دلیل مشکلات مادی، از یادگیری روش پکس محروم نماند؛ البته به این شرط که پس از ارزیابی کارشناسان موسسه «دوست اتیسم»، مشخص شود که روش پکس، می تواند در توانبخشی فرزندان اتیسم فاقد تکلم خانواده های کم برخوردار موثر باشد.

"پکس" چگونه به کودکان و نوجوانان اتیسم کمک می کند؟

دکتر سعید حسن زاده، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در توضیح بیشتر درباره روش توانبخشی «پکس» به خبرنگار رکنا گفت: زبان، اصلی ترین وسیله ارتباط میان انسان ها در طول تاریخ بشریت بوده است، اما متاسفانه بعضی افراد هیچ وقت نمی توانند از مسیر گفتار با دیگران ارتباط برقرار کنند که از جمله آنها می توان به دسته ای از کودکان و نوجوانان طیف اتیسم اشاره کرد که فاقد تکلم هستند. این در حالی است که برقراری ارتباط، یکی از مهمترین نیازهای ضروری بشر برای ادامه حیات محسوب می شود و مشکل این کودکان و نوجوانان در ارتباط گیری با دیگران هم باید به شکلی مناسب حل شود.

وی افزود: روش پکس، یکی از مهمترین روش های جایگزین گفتار برای برقراری ارتباط با دیگران است که کودکان طیف اتیسم و حتی بسیاری از کودکان دیگر که در تکلم مشکل دارند، می توانند از آن بهره مند شوند. پکس، روشی مبتنی بر تبادل تصویر برای برقراری ارتباط است که از مباحث علمی مربوط به اصول رفتار کلامی اسکینر، برداشت شده است. شیوه آموزشی پکس، نظام آموزش هرمی است که در شش مرحله به کودکان و نوجوانانی که در گفتار خود مشکل دارند، ارائه می شود. در مراحل پایین روش پکس، لازم است که مربیان توانبخشی، کودکان یا نوجوانان را همراهی کنند، ولی در مراحل بالاتر، آنها دیگر نیازی به همراهی مربیان ندارند.  

این روانشناس تاکید کرد: در روش پکس، به گونه ای از اصول رفتاردرمانی استفاده می شود که کودکان و نوجوانان بتوانند با استفاده از تبادل تصویر با دیگران ارتباط برقرار کنند. در مراحل بالاتر روش پکس، افراد اتیسم یاد می گیرند که به صورت کاملا خودانگیخته و نه به شکل تقلیدی، نیازهای ارتباطی روزمره خود را برآورده کنند؛ به نحوی که کودکان اتیسم در ابتدا صرفا یاد می گیرند که چطور با استفاده از این روش به رفع نیازهای روزمره خود بپردازند، اما در ادامه، این کودکان حتی می توانند ایده های ذهنی خود را نیز با استفاده از «پکس» با دیگران در میان بگذارند.

کمک "پکس" به یادگیری گفتار شفاهی و کاهش پرخاشگری کودکان اتیسم

حسن زاده با تاکید بر این که استفاده از روش پکس، می تواند به رشد گفتار کودکان و نوجوانان طیف اتیسم نیز کمک کند، توضیح داد: با وجود این که هدف اصلی آموزش روش پکس به افراد اتیسم، این است که آنها بتوانند با بهره گیری از تصاویر با دیگران ارتباط برقرار کنند، ولی بسیاری از کودکان و نوجوانان اتیسم فاقد کلام در سطح جهان، توانسته اند بعد از گذراندن دوره های پکس، ضمن یادگیری روش برقراری ارتباط موثر با اطرافیان خود، تا حدی از گفتار شفاهی هم بهره مند شوند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: بسیاری از کودکان و نوجوانان فاقد کلام طیف اتیسم به این دلیل به رفتارهای پرخاشگرانه دست می زنند که توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران را ندارند؛ بنابراین آموزش روش پکس به این افراد باعث می شود که آنها بتواند با استفاده از تصاویر، با دیگران ارتباط بگیرند و همین مساله، کاهش محسوس بروز رفتارهای پرخاشگرانه توسط این افراد را به همراه دارد؛ اتفاقی که قطعا می تواند حال روحی کودکان و نوجوانان اتیسم و خانواده های آنها را بهتر کند.

وی در پایان تصریح کرد: کارکرد اصلی روش پکس، آموزش نحوه برقراری ارتباط موثر به کودکان طیف اتیسم است که با وجود شرکت در برنامه های توانبخشی و گفتاردرمانی رایج، نتوانسته اند از کلام برخوردار شوند و از نظر سنی هم امید کارشناسان به یادگیری کلام توسط این کودکان به شکل محسوسی کاهش یافته است. اما علاوه بر کودکان طیف اتیسم، کودکانی که کاشت حلزون انجام داده اند، ولی به علل مختلف قادر به یادگیری زبان شفاهی نیستند هم می توانند برای برقراری ارتباط مناسب با اطرافیان خود، روش پکس را آموزش ببینند.