دست اندازهای صادرات نفت خام از مسیر بورس

این درحالی است که بیژن زنگنه وزیر نفت در نشست خبری اخیر خود گفته بود: «هر کس ادعایی می‌کند که با تغییراتی در اطلاعیه عرضه می‌تواند نفت بفروشد، می‌تواند مراجعه کند و ما استقبال می‌کنیم. اینکه می‌گویند وزارت نفت می‌تواند هفته‌ای یک میلیون بشکه نفت در بورس انرژی عرضه کند، اما عمداً نمی‌فروشد تا مقاومت ملت را در هم بریزد، این موارد کذب است و من در صف اول مقاومت هستم.»

برای بررسی روند فعلی عرضه نفت خام و علل ناموفق بودن آن در دو مرحله قبل سراغ کارشناسان انرژی کشور رفتیم و موضوع را از نگاه آنها بررسی کردیم. شماری از آنها فروش نرفتن نفت خام صادراتی در بورس انرژی را نتیجه تحریم‌ها می‌دانند و برخی هم معتقدند که دولت شرایط عرضه را بویژه در بخش بازپرداخت باید تغییر دهد تا بخش خصوصی بتواند فعالانه در این عرصه ظاهر شود.

لزوم اهتمام بیشتر بخش خصوصی

فروش نفت خام در بورس انرژی همانند تمام بورس‌های دنیا از دو بخش عرضه و تقاضا تبعیت می‌کند که به اعتقاد سیدحمید حسینی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، تاکنون بخش عرضه آن مشکل چندانی نداشته و دولت مدام سعی کرده تا با تسهیل شرایط به حضور بخش خصوصی در آن کمک کند. هرچند که توفیق چندانی در این بخش نداشته است.

او مانع اصلی را تحریم‌های امریکا و مشکلات نقل و انتقالات بانکی برشمرد و به «ایران» گفت: بخش خصوصی به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقال بانکی با وجود جذاب بودن قیمت‌ها و همین‌طور ریالی بودن شرایط بازپرداخت نتوانسته در این عرصه موفق باشد. اما با وجود مشکلات، به آینده این بخش امیدوار هستم.

حسینی با بیان اینکه هماهنگی با پالایشگاه مقصد، پرداخت‌ها و فراهم کردن بیمه و کشتی مهم‌ترین دغدغه بخش خصوصی برای ورود به سازوکار بورسی صادرات نفت خام است، ادامه داد: با این وجود امیدوارم افراد دارای توانمندی‌های لازم سیستمی را طراحی کنند که این کار انجام شود. بخش خصوصی باید در این زمینه فعال‌تر ظاهر شود و در عوض شرکت ملی نفت نیز انعطاف لازم را داشته باشد.

نبود مقدمات عرضه نفت در بورس

غلامحسین حسن تاش کارشناس انرژی نیز معتقد است که نفت خام با سایر کالاها تفاوت‌ دارد و برای عرضه آن در بورس انرژی مقدماتی لازم است که در حال حاضر و در بورس انرژی ایران وجود ندارد.او در گفت‌و‌گو با «ایران» مشکلاتی که مانع از صادرات نفت خام توسط بخش خصوصی و در نتیجه تمایل آنها برای خرید محموله‌های بورسی می‌شود را برشمرد: نخست، بازار داخلی نفت‌ خام یک بازار انحصاری است. چراکه شرکت ملی نفت ایران عرضه‌کننده انحصاری نفت‌ خام است و بورس انرژی در یک بازار رقابتی معنا و مفهوم پیدا می‌کند. دوم، کل امکانات لجستیکی نفت‌ خام در کنترل شرکت ملی نفت و شرکت‌های زیرمجموعه آن است و این موضوع بارگیری و صادرات را برای بخش خصوصی دچار مشکل می‌کند. سوم، امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، مسلط‌‌ ترین بخش کشور در زمینه فروش نفت‌ خام است و در زمینه بازاریابی و فروش نفت اگر این بخش مشکل داشته باشد، بخش خصوصی هم با موانعی مواجه خواهد بود. چهارم، مشتریان نفت خام ایران و بازارهای مقصد نفت ‌خام ایران مشخص است و در چنین فضایی رقابت بخش خصوصی و شرکت ملی نفت معنا ندارد و حتی می‌تواند مضر باشد.پنجم، مشکلات روابط بانکی و سختی‌های پیداکردن خریدار معتبر شامل حال بخش خصوصی نیز می‌شود. ضمن آنکه تخریب‌نشدن بازار نفت ایران و بازگشت مطمئن وجوه مربوطه و سوء‌استفاده‌نکردن دلالان و رانت‌خواران نیز اهمیت دارد.

حسن تاش با بیان اینکه خریداران نفت‌خام ایران تحت فشار قرار دارند و برای آنها بخش خصوصی و دولت ایران هیچ فرقی ندارد، اظهار کرد: هر نفت‌خامی دارای شناسنامه خاص خود است. نفت‌خام ایران حتی در صورت اختلاط با یک نفت‌خام دیگر کاملاً قابل شناسایی بوده و پالایشگران محدود و شناخته‌شده در جهان قادر به پالایش نفت‌خام ایران هستند، لذا به جز کشورهای دارای معافیت و آن هم در دوره تعیین شده، آنها هرگز وارد چنین قمار خطرناکی نخواهند شد و تمام این عوامل در ناکامی بورس انرژی در صادرات نفت خام اثر خواهد داشت.

بورس فرمانده دولتی ندارد

برخی از کارشناسان عقیده دارند که چون دولت در بورس عرضه نفت خام را در دست دارد، این طرح ناکام مانده است. رضا پدیدار رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران در این باره می‌گوید: بورس می‌تواند مرکز اقتدار اقتصادی کشور باشد. اما نباید بر آن نگاه فرماندهی دولتی حاکم شود.

او دیگر علل ناموفق بودن عرضه بورسی نفت خام و ناکامی بخش خصوصی در این بخش را در گفت‌و‌گو با «ایران» بررسی کرد و گفت: سبد کارگزاری در بورس انرژی ایران کوچک است و کارگزاری‌های ما مهارت کافی را در این بخش ندارند. نفت خام یک کالای استراتژیک است. باید در این باره کارگزاری تخصصی داشته باشیم که متأسفانه توسعه آنها در سال های اخیر شکل نگرفته است.

پدیدار ادامه داد: نبود یک خط اعتباری برای بخش خصوصی در این برهه از زمان مشکل دیگری است که دولت باید درباره آن چاره اندیشی کند. این موضوع در تمام دنیا رایج است. ممکن است یک خریدار بخواهد معاملات سلف انجام دهد اما به خاطر نبود این خط اعتباری و الزامی بودن پیش پرداخت، این کار شدنی نیست و در نهایت استقبال از نفت خام در بورس کم خواهد شد. به عبارت دیگر بورس انرژی برای صادرات نفت اکوسیستم خاص خود را می‌خواهد و نبود آن منجر به شکست عرضه خواهد شد.

رقبای قدر بخش خصوصی ایران در بازار

محمود خاقانی کارشناس انرژی معتقد است که خریداران نفت خام ایران در بورس انرژی بخش خصوصی واقعی نیستند و به همین خاطر هم نمی‌توانند عملکرد مداوم و موفقی از خود به نمایش بگذارند.

او در بررسی علل شکست عرضه نفت خام صادراتی در بورس انرژی به «ایران» گفت: خصولتی‌ها امروز جای بخش خصوصی را در دولت گرفته‌اند و متأسفانه این بخش هم امکان حضور پایدار و موفق در صادرات نفت خام از مسیر بورس را ندارند. خاقانی یکی دیگر از مشکلات موجود را ناتوانی بورس انرژی در رقابت با بورس‌های جهانی و تحریم‌ها برشمرد و ادامه داد: بورس‌های بین‌المللی جای خود را در دنیا ثابت کرده‌اند و بورس انرژی هنوز توان رقابت با آنها را ندارد. ضمن آن‌که رقبای بخش خصوصی ایران در بازار‌های بین المللی توانمند‌تر از آنها هستند.

اکنون باید منتظر عرضه پنجم نفت خام صادراتی ایران در بورس انرژی ماند. اگر عرضه پنجم نیز با مشکل مواجه شود و بی‌مشتری بماند، به نظر می‌رسد که بازنگری در روند فعلی عرضه‌ها ضروری است. البته به قول وزیر نفت پول نفت عرضه شده در بورس حتماً باید وصول شود و صادرات نفت خام از کانال بورس با هر قیمتی خلاف منافع ملی است.

جزئیات عرضه پنجم

پنجمین عرضه نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران در رینگ بین‎الملل بورس انرژی ۲۹ بهمن انجام می‌شود. در مرحله پنجم عرضه نیز همانند نوبت قبل یک میلیون بشکه نفت خام سبک با حجم خرید حداقل تعداد ۳۵ هزار بشکه و قیمت پایه ۵۶ دلار و ۸۱ سنت برای هر بشکه تعیین شده است. شرایط عرضه در این دوره مشابه عرضه چهارم است. پیش‌پرداخت ۶ درصد و امکان تسویه ۱۰۰ درصد ریالی از ویژگی‎های این عرضه است، همچنین مدت تسویه حساب از زمان بارگیری ۹۰ روز تعیین شده است. شرکت ملی نفت ایران با اعلام این جزئیات، عرضه نفت خام در بورس انرژی را در راستای تحقق سیاست‎های اقتصاد مقاومتی مبتنی بر ایجاد تنوع در روش‎های فروش نفت و استفاده از ظرفیت‌های بخش غیردولتی به‌منظور صادرات نفت‌خام دانسته است. ششم و بیستم آبان‌ماه، نخستین و دومین عرضه نفت خام در بورس بود که با موفقیت نسبی انجام شد و یک میلیون بشکه نفت خام به فروش رسید. اما عرضه سوم و چهارم بی مشتری ماند. با این حال، افزون بر دولت مجلس شورای اسلامی بدنبال تداوم این طرح است و با اعمال تغییراتی در لایحه بودجه ۱۳۹۸، دولت را مکلف کرده که در سال آینده هر ماه تا پنج میلیون بشکه نفت را در بورس انرژی عرضه کند.برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

عطیه لباف